فضاهای سیاسی و اجتماعی زمان واقعه جمل

بعد از مرگ عثمان، مردم با حضرت علی (علیه السلام) بیعت کردند. زمان زیادی از خلافت علی (علیه السّلام) نگذشته بود که عايشه در اجتماع مردم مكه حضور يافت و چنين گفت: اى جمعيت مسلمان همانا عثمان مظلوم كشته شد.^[1] اين سخن عايشه ظاهراً سنگ بناى مخالفت وى با اميرالمؤمنين (علیه السلام) شد و غالباً اين علت به عنوان بهانه اصلى خروج عايشه و اعوانش عليه اميرالمؤمنين (علیه السلام) و پیمان شکنی مردم، مطرح شد. از طرفی هم فضاسازی های منفی بر علیه حضرت علی (علیه السلام) به وجود آوردند و ایشان را سبب قتل عثمان معرفی کردند.

حضرت علی (علیه السلام) در خطبه اى ضمن فرمان آماده باش به مردم فرمود: «همانا طلحه و زبير بيعت و عهد را نقض كرده و عائشه را از خانه اش بيرون كشيده اند تا فتنه بپا كنند و خونريزى راه بياندازند».[2]

از جو سازی های سیاسی دیگر آن زمان، خطبه طلحه در میان مردم بصره بود که این چنین وانمود کرد: براى خلافت و ملک قیام نمی کنم، بلكه قصد دارم از مردم بصره كمک بگيرم تا همگى براى اصلاح امت پيامبر (صلی الله علیه و آله) كوشش كنیم و طاعت خدا را رواج دهیم.^[3]

همان طور كه ذكر شد، به طور عموم در اكثر خطبه هايى كه از عائشه و طلحه نقل شده است، قتل عثمان و خونخواهى او، مهم ترين سوژه ای بود که برای تخریب چهره حکومت حضرت علی (علیه السلام) به کار می رفت و توجیهی بود که بیعت شكنى خود را مشروع جلوه دهند.

حضرت على (علیه السلام) در خطبه‏ 13 نهج البلاغه دين اين عده مردم بیعت شکن را دورويى مى داند.[4]

از جوسازی های ديگر آن زمان که مى توان به آن اشاره نمود؛ این بود که حكومت على ابن ابی طالب (علیه السلام) را مطابق با رويه خلفاى سابق نمى دانستند. از این رو طلحه به علی (علیه السلام) معترض بود که چرا در کارها با او مشورت نمی کند.^[5]

[1]. طبرى، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج 4، ص 459.

[2]. مفيد، محمد بن محمد، الجمل و النصرة لسيد العترة في حرب البصرة، ص 240.

[3]. همان، ص 304.

[4]. سید رضی، نهج البلاغة، دشتی،‌ محمد، نهج البلاغة، خطبه 13، ص 55.

[5]. الجمل و النصرة لسيد العترة في حرب البصرة،، ص 306.