فرق خمس و ماليات

بعضی از مردم به این دلیل که مالیات می پردازند،از پرداخت خمس امتناع می کنند، در حالی که این امر، وجوب پرداخت خمس را از ایشان ساقط نمی کند. لذا به خاطر رفع این شبهه، فرق خمس با ماليات بیان می شود:

خمس يك واجب الاهى و عبادى است كه در آن قصد قربت معتبر است؛ ولى ماليات يك حكم قانونى و حكومتى و تابع شرايط زمان و مكان است و هيچ‏گونه منافاتى با خمس ندارد؛ از اين رو پرداخت ماليات، نمى‏تواند جايگزين خمس گردد.[1]

اما برای خراج که در حال حاضر از آن به مالیات تعبیر می شود، تعریف های متعددی گفته شده است:

در گذشته از آن جا که عمده درآمد مردم، از زمین بود، این خراج بر زمین قرار داده شده بود و به انواعی تقسیم می شد.[2] برای نمونه به حدیث زیر اشاره می کنیم: “مصعب بن یزید انصاری می گوید: حضرت علی (ع) ما را به دریافت خراج چهار روستا … گماشت و دستور فرمود: از هر جریب زمین کشت انبوه، یک درهم و نیم و هر جریب کشت متوسط، یک درهم و هر جریب کم محصول، دو ثلث درهم و بر هر جریب باغ انگور یا باغ درخت خرما یا مخلوط از انگور و خرما، ده درهم بستانیم و بابت نخل های تک تکی که از روستا جدا می باشند، چیزی نگیریم تا رهگذاران از آنها استفاده کنند و فرمود: از خان ها و دهبان ها که بر اسب های نر سوار می شوند و… ، هر یک 48 درهم و طبقه متوسط و کسبه بازار، هر یک 24 درهم و طبقه ضعیف، هر یک دوازده درهم بگیریم…”.[3]

مقدار خراج، به نظر حاکم شرع بستگی داشت و نصاب معینی نداشت. خراج را حاکم به خلاف خمس در امور عام المنفعه؛ مانند بهداشت، تأمین هزینه جنگ و…  استفاده می کرد.

اما خمس مصارف معینی دارند که در آیات و روایات به آنها اشاره شده است. هر چند با نظر ولی فقیه و اجازه ایشان می توان سهم امام را در موارد دیگر – افزون بر موارد تعیین شده – مصرف کرد.

ناگفته نماند در حال حاضر، جزیه و خراج مانند گذشته دریافت نمی شود و در هر کشوری شکل جدیدی به خود گرفته است. حاصل آن که در گذشته نیز افزون بر خمس و زکات، مالیات دیگری نیز، از مردم – برای تأمین هزینه های اداره کشور – گرفته می شد، بنابراین، در اصل گرفتن مالیات تردیدی نیست.

پس اگر درآمد سالیانه مکلف یا محصولات نه گانه ای که زکات به آن تعلق می گیرد به حد خمس یا زکات رسید افزون بر مالیات واجب است این دو را نیز پرداخت کنند. مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند: «مالیاتی که حکومت جمهوری اسلامی بر اساس قوانین و مقررات وضع می کند، هر چند پرداخت آن بر کسانی که قانون شامل آنان می شود، واجب است و مالیات پرداختی هر سال از مؤونه همان سال محسوب است، ولی از سهمین مبارک محسوب نمی شود، بلکه بر آنان دادن خمس درآمد سالانه شان در زائد بر مؤونه سال به طور مستقل، واجب است».[4]