فایده علم منطق

از تعریفى که براى منطق ذکر کردیم[1] فایده منطق نیز روشن می شود، بنابراین؛ فایده منطق جلوگیرى ذهن است از خطاى در تفکر، ولى از تعریف نامبرده روشن نشد که منطق چگونه جلوى خطاى در تفکر را می گیرد. توضیح کامل این مطلب موقوف به این است که ما قبلاً اگر چه به طور اجمال، با مسائل منطقى آشنا شده باشیم. ولى در هر صورت در این جا این مطلب را به طور مختصر بیان می کنیم.

ابتدا؛ لازم است فکر را تعریف کنیم، زیرا تا تعریف فکر، به مفهومى که منطق در نظر دارد روشن نشود، ابزار بودن منطق براى فکر و به عبارت دیگر « خطا سنج» بودن علم منطق براى فکر، روشن نمی شود.

تفکر عبارت است از مربوط کردن چند معلوم به یک دیگر براى به دست آوردن معلوم جدید و تبدیل کردن یک مجهول به معلوم. در حقیقت تفکر عبارت است از سیر و حرکت ذهن از یک مطلب مجهول به سوى یک سلسله مقدمات معلوم و سپس حرکت از آن مقدمات معلوم به سوى آن مطلب مجهول براى تبدیل آن به معلوم.

لذا در تعریف فکر گاهى گفته شده است:

« ترتیب امور معلوم لتحصیل امر مجهول».

گاهى گفته شده است:

« ملاحظة المعقول لتحصیل المجهول».

و گاهى گفته شده است:

« الفکر حرکة الى المبادى و من المبادى الى المراد »

ذهن آن گاه که فکر می کند و می خواهد از ترکیب و مزدوج کردن معلومات خویش مجهولى را تبدیل به معلوم کند، باید به آن معلومات شکل و نظم و صورت خاص بدهد؛ یعنى معلومات قبلى ذهن تنها در صورتى مولد و منتج می شوند که شکل و صورت خاصى به آنها داده شود منطق قواعد و قوانین این نظم و شکل را بیان می کند. به عبارت دیگر منطق به ما توضیح می دهد که معلومات ذهنى قبلى تنها در صورتى زاینده خواهند بود که بر اساس مقررات منطقى شکل و صورت گرفته باشد.

اساساً عمل فکر کردن، چیزى جز نظم دادن به معلومات و پایه قرار دادن آنها براى کشف یک امر جدید نیست، پس وقتى که می گوییم منطق قانون صحیح فکر کردن است، و از طرف دیگر می گوییم فکر عبارت است از حرکت و سیر ذهن از مقدمات به نتایج، معنایش این می شود که منطق کارش این است که «قوانین درست حرکت کردن ذهن را نشان می دهد» درست حرکت کردن ذهن چیزى جز درست ترتیب دادن و درست شکل و صورت دادن به معلومات نیست.

پس کار منطق این است که حرکت ذهن را در حین تفکر تحت کنترل خود قرار می دهد.[2]