عکس و نقاشی

تاریخچه عکس معصومان (علیهم السلام)

در خصوص تاریخچه عکس معصومان (ع) و کشیدن و هدیه دادن آن می توان در دو جنبۀ تاریخی و حکم شرعی بحث نمود، از جنبۀ تاریخی این گونه تصاویر به ویژه تصویر پیامبر گرامی اسلام قطعیت تاریخی ندارد و تنها صرف یک انتساب است.[1] و همان گونه که در استفتاءات مراجع محترم تقلید آمده[2] اگر داشتن این گونه عکس ها موجب هتک حرمت شود ( چه هتک حرمت صاحبان عکس یا مذهب تشیع)، نگه داری و هدیه دادن آن نیز جایز نمی باشد.

نصب و نگهداری عکس در روایات

در کتاب های حدیثی، روایاتی آمده است، مبنی بر این که فرشتگان الاهی به خانه هایی که در آنها تمثال نگهداری می شود وارد نمی شوند.[3] درباره این گونه احادیث چند نکته لازم به تذکر است:

الف) منظور از تمثال، در این احادیث اعم از عکس و مجسمه جانداران می باشد.[4]

ب) بیشتر این روایات ضعیف یا مجهول می باشند.[5]

ج) عالمان دینی این روایات را درباره مکان هایی که در آن جا، نماز خواندن مکروه است ذکر کرده اند.[6]

در هر حال براساس نظر بيشتر مراجع فعلى، نصب و نگهدارى تمثال، مجسمه، عكس (غير مبتذل) در منزل و مراكز عمومى و ميادين مانعى ندارد.[7]

نصب تابلو های تصاویر در مساجد

با توجه به این که در برخی از مساجد و حسینیه ها و … عکس ها و نقاشی های مختلفی ؛ مانند تابلوی عصر عاشورا ( اثر استاد محمود فرشچیان) و عکس های منسوب به امامان معصوم (ع) در داخل مسجد و به طرزی که در برخی از موارد نیز رو به روی نمازگزاران قرار می گیرد وجود دارد بحث مان را در اطراف این موضوع پی می گیریم.

برای روشن شدن مطلب بیان نکاتی لازم به نظر می رسد:

1. فقها فرموده اند: نماز خواندن در چند جا مكروه است که از آن جمله است: روبروى عكس و مجسمۀ چيزى كه روح دارد، مگر آن كه روى آن پرده بكشند، و در جايى كه عكس باشد اگر چه روبروى نمازگزار نباشد[8]، پس نماز خواندن در جایی که تابلو های عکس انسان و حیوان در محل نمازگزار باشد اعم از آن که آن محل مسجد باشد یا غیر مسجد و اعم از این که آن تصویر رو به روی نمازگزاران باشد یا در جهت دیگر، مکروه است و بهتر است که در موقع نماز روی آن پوشانده شود.

2. هم چنین فقها در باره نقاشی کردن صورت انسان و حیوان در مساجد، فرموده اند:

امام خمينى «قدس سره»: بنابر احتياط واجب مسجد را به طلا نبايد زينت نمايند  و هم چنين نبايد صورت چيزهايى كه مثل انسان و حيوان روح دارد در مسجد نقش كنند. و نقاشى چيزهايى كه روح ندارد، مثل گل و بوته مكروه است.

آیت الله العظمی بهجت: بنا بر احتياط واجب مسجد را به طلا نبايد زينت نمايند  و هم چنين نبايد صورت چيزى را نقّاشى كنند و بكشند، مخصوصاً چيزهايى كه مثل انسان و حيوان روح دارد كه در غير مسجد هم اشكال دارد و احتمال دارد نماز خواندن در اين مساجد هم مكروه باشد، ولى نوشتن قرآن و احاديث صحيحه در مسجد مانعى ندارد.[9]

آیت الله العظمی فاضل: بنابر احتياط واجب مسجد را به طلا نبايد زينت نمايند  و هم چنين نبايد بنابر احتياط صورت چيزهايى كه مثل انسان و حيوان روح دارد در مسجد نقش كنند. و نقاشى چيزهايى كه روح ندارد، مثل گل و بوته مكروه است.

آیت الله العظمی مكارم: مسئله تزيين كردن مسجد به طلا اشكال دارد و هم چنين احتياط آن است كه صورت چيزهايى كه روح دارد، مثل انسان و حيوان در مسجد نقش نكنند.

آیت الله العظمی سيستانى: احتياط واجب اين است كه مسجد را به طلا زينت نكنند و احتياط مستحبّ آن است كه به صورت چيزهايى كه مثل انسان و حيوان روح دارد زينت نكنند.[10]

3. در مورد حکم نصب تصاویر و عکس در مساجد برخی از فقهای شیعه فرمودند؟

آیت الله العظمی خامنه ای: اشكالی ندارد. لكن اگر در شبستان باشد؛ بهتر است هنگام نماز به طريقى روى آن پوشانده شود.[11]

در ذیل به نمونه هایی از سؤالاتی که از امام خمینی “قدس سره” در این باره شده است و جواب های معظم له توجه فرمایید:

1. در رساله آن جانب، نقاشی و تصویر در مساجد به احتیاط واجب منع شده است، آیا این منع شامل عکس هم می شود یا نه؟

جواب: شامل نیست.

2. امروزه در بعضی از مساجد و یا مکان هایی که نماز جمعه اقامه می شود، عکس ها و پوستر هایی روبروی نمازگزاران نصب می شود، آیا نماز خواندن در این مکان ها اشکال دارد؟

جواب: نماز صحیح است، هر چند در مقابل نمازگزار بودن آن کراهت دارد و کراهت رفع می شود به این که روی آن را به وسیله ای بپوشانند.

3. آیا در مقابل نمازگزار حرام است که عکس مکه باشد؟ عکس های غیر از عکس مکه چطور؟

جواب: حرام نیست و اگر تصویر ذی روح باشد مکروه است.[12]

4. عکس های شهدا که در مساجد می زنند و… ، چه حکمی دارد؟

ج: اشکال ندارد.[13]–[14]

امّا نصب عکس های منسوب به امامان در مساجد، حسینیه ها و …

از آن جایی که در برخی از مساجد و حسینیه ها عکس های منسوب به امامان معصوم (ع) نصب می شود و با توجه به اهمیت آن پاسخ هایی از دفاتر مراجع عظام در ذیل بیان می شود:

حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی): این کار فی نفسه از نظر شرعی اشکال ندارد، به شرط این که مشتمل بر اموری که از نظر عرف اهانت و بی احترامی محسوب می شود، نبوده و با شأن این بزرگواران منافات نداشته باشد.

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مدظله العالی): به طور کلٌی ترک نصب آنها مناسب تر با شئون آن بزرگواران است.

حضرت آیت الله العظمی فاضل لنکرانی (ره): مانعی ندارد، هر چه انتساب آنها به معصومین (علهیم السلام) اعتباری ندارد.

حضرت آیت الله العظمی بهجت (مدظله العالی): خالی از اشکال نیست.

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی): این عکس ها اصالت ندارد ولی چون منتسب به آن حضرات است، نباید مورد بی احترامی قرار گیرد.

حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مدظله العالی): اگر مشتمل بر هتک نباشد اشکال ندارد.

حضرت آیت الله العظمی تبریزی (ره): اگر مقصود این است که تذکر و یادآوری آن بزرگواران باشد مانعی ندارد، ولی اگر معتقد باشد که این عکس های واقعی ائمه (علیهم اسلام) است، این عقیده صحیح نیست و خطا است.

دادن عکس به نامحرم جهت ازدواج

از آن جایی که در برخی از امور به دلیل عدم اطلاع از احکام شرعی افراط و تفریط هایی؛ مثلاً برخی از ارتباطات محدود پسر و دختر جهت ازدواج، صورت می پذیرد؛ از این رو شایسته است بعضی از سؤالات مطرح شده را همراه با نظر مراجع عظام بیان کنیم:

س): من قصد دارم با آقایی ازدواج کنم از من عکس خواسته اند، آیا دادن عکس با حجاب به نامحرم گناه دارد؟

پاسخ از دفاتر مراجع عظام به شرح ذیل می باشد:

دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی):

فی نفسه اشکال ندارد.

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی):

در فرض سؤال اشکالی ندارد.

پاسخ دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مدظله العالی):

چنان چه بناء(قصد) پسر ازدواج با شما باشد، می تواند عکس شما را ببیند. ولی سعی کنید که عکس در نزد نامحرم نماند. و الله العالم.

حکم دیدن عکس و فیلم نامحرم

نگاه کردن به تصویر زن نامحرم، حکم نگاه کردن به خود زن نامحرم را ندارد. بنابراین، اگر نگاه از روی لذت نبوده و خوف افتادن به گناه نباشد و تصویر هم متعلق به زن مسلمانی که بیننده آن را می شناسد نباشد، اشکال ندارد.

لازم به ذکر است که اگرچه از نظر حکم فقهی و شرعی دیدن این گونه تصاویر با شرایط مذکور (بدون قصد لذت و …) اشکالی ندارد، ولی از لحاظ اخلاقی و روان شناسی اجتناب و دوری از این گونه مسائل ضروری است؛ چرا که ممکن است دیدن این گونه عکس ها زمینه انحراف اخلاقی را در انسان ایجاد نماید. در این زمینه روایاتی هم از پیشوایان دین آمده است که می فرماید: بین حلال و حرام شبهاتی است که بیشتر از مردم آن را نمی دانند. کسی که از شبهات پرهیز کند اهل نجات است، و کسی که در شبهات واقع شود، در حرام افتاده است؛ مانند چوپانی که گوسفندانش در مرز زمین دیگران می چراند، احتمال آن دارد که وارد ملک و زمین دیگری شود… . در نتیجه باید تلاش کرد از این گونه مسائل دوری نمود.[15]

دیدن فیلم ها و عکس های مستهجن

مرد نمی تواند به هیچ قسمت از بدن زنان نامحرم نگاه کند، و فقط به دست ها تا مچ و گردی صورت، در صورتی که با شهوت نباشد می تواند نگاه کند.[16]

بر اساس فتوای مراجع، دیدن فیلم و عکس های مستهجن چه به قصد لذت و چه بدون آن، چه به جهت آموزش مسائل زناشویی و چه بدون آن، به دلیل آن که ديدن اين گونه فيلم‏ها هميشه با نگاه شهوت انگيز همراه است، جايز نيست.[17]

و اگر در ماه مبارک رمضان و در حال روزه چنان چه فرد به قصد بیرون آمدن منی با خودش کاری کند که منی از او خارج گردد (و این امر در اثر دیدن این گونه فیلم ها یا تصاویر یا دیدن بدن زنان، محقق شود، یا به غیر از آن) ضمن آن که روزه خود را باطل نموده است[18]، علاوه بر آن مرتکب گناه کبیره استمنا[19] نیز شده است و می بایست قضای آن روز را گرفته و نیز کفاره بپردازد.

عکس های بد حجاب در نشریه

با توجه به این که گاهی اوقات در برخی از نشریات عکس های بدحجاب یا بی حجاب چاپ می شود؛ از این رو شایسته است نظر مراجع را در رابطه با حکم این مسئله همراه با پرسشی بیان کنیم.

استفاده از عکس زن های بدحجاب در نشریه برای نشان دادن زشتی این عمل چه حکمی دارد؟

پاسخ دریافتی از دفاتر مراجع به این شرح است:

دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):

اگر مستلزم مفسده و یا تحریک شهوت باشد، جایز نیست.

دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

درفرض مسئله که عکس های مذکور منشاء ترتیب فساد و انحراف جوان های مسلمانان می باشند هرگونه نشر و خرید و فروش نگه داری آنها و نگاه کردن به آنها به این که معرض التذاذ و ریبه باشد حرام است. خداوند همه را از شرور و فتن آخر الزمان حفظ بفرماید.

نظر آیت الله مهدی هادوی تهرانی به این شرح است:

اگر این اشخاص ناشناخته باشند، و هدف از انتشار آن اصلاح جامعه باشد و بر این امر مفسده ای مانند گسترش فحشا و بی بند و باری مترتب نشود، انتشار آن بلامانع است.

با این وصف، انتشار عکس های تحریک کننده جایز نیست.