عوامل پیدایش غلو

غلو نیز مانند سایر پدیده ها از علل و اسبابی ناشی می شود که آنها عبارت اند از:

1. محبت افراطی و بیش از حدّ

2. انحطاط فکری و بینش سطحی پایین

3. آرزوها و طمع ورزی ها و غارت اموال مردمان. می توان به جرأت گفت انگیزۀ بعضی از غلات در اظهار غلو، طمع ورزی در اموال مردم و تسلّط بر حقوق شرعی بوده که ائمه (ع) در برخی روایات به این صفت اشاره نموده اند. امام حسن عسکری (ع) در مذمت بعضی از غلوکنندگان چنین می فرمایند: “لعنت خدا بر آنان که به نام ما اموال مردمان را تصاحب می نمایند”.[1]

و این مهم نزد اصحاب و پیروان راستین امامان شیعه نیز آشکار و واضح بوده است. شریک بن عبدالله نخعی کوفی چنین می گوید: آنان (غلات) گروهی اند که احادیث دروغین به امام صادق نسبت می دادند تا اموال و دراهم مردمان را تصرف کنند.[2]

4. ناهنجاری های اخلاقی و بی مبالاتی نسبت به ارزش های اسلامی: برخی از غلوکنندگان در پوشش غلو حرام ها را حلال می کردند.

5. تأویلات و تفاسیر غلط و غیر واقعی از متون دینی.

6. عوامل تشکیلاتی و سازماندهی شده؛ مانند نفوذ پیروان ادیان مختلف در میان مسلمانان سست ایمان، مسامحه و حتی همراهی حاکمان با غلوکنندگان و پشتیبانی و حمایت حاکمان از اعمال ویرانگر و منحرف از دین غلات همان گونه که در بابیه و بهائیه اتفاق افتاد.[3]

در یک تقسیم بندی دیگر می توان عوامل را این گونه تقسیم بندی نمود:

1- با روی کار آمدن حکومت اموی و دشمنی و کینه شدید آنان نسبت به اهل بیت، جریانی  با حمایت آنان در عرصۀ منازعات سیاسی و مناقشات دینی پا به عرصه گذارد. این جریان  از یک طرف حامل تفکر غالیانه نسبت به رهبران خود بود[4]، و از طرفی دیگر از اظهار عداوت و سب و لعن امامان شیعه به ویژه حضرت علی (ع ) پرهیز نداشت. این جریان تندرو که به تعبیر مورخان اهل سنت به نواصب مشهور گردید[5]، سبب عکس العمل میان شیعیان شد. در میان این واکنش ها گاه برخی دوستداران ائمه راه افراط را پیش گرفته و با طرح سخنانی در دفاع از امامان که عموماً تحت تأثیر اندیشه های غیر اسلامی است، منزلتی فوق بشری برای آنان ترسیم می نمودند.

2- جاه طلبی برخی از افراد که پیرامون ائمه حضور داشتند سبب شد تا این افراد برای فراهم نمودن جایگاهی اجتماعی برای خویش به غلوّ در بارۀ امامان متوسل شوند؛ یعنی برای امام جایگاهی خدایی قائل شوند تا خود نماینده و مبعوث او گردند.

3- دین مبین اسلام با مطرح کردن بسیاری از قوانین و احکام  موجب محدودیت هایی برای برخی  افراد که علاقه مند آزادی های بی حد و حصر بودند به وجود آورد. به دست آوردن این آزادی ها مستلزم خارج شدن از چارچوب قوانین مذکور بود؛ لذا غلوّ در مورد برخی اشخاص و صفات الوهیت بخشیدن به آنان زمینۀ  لغو شریعت توسط آنها و توجیه اباحی گری را فراهم می نمود.[6]

هم چنین دفاع نادرست از دین ،کسب درآمد و ارتزاق ،عشق و شیفتگی بیش از اندازه، افساد در دین و مخالفت حکومت های وقت با جریان تشیع را می توان از علل بروز غلوّ به شمار آورد.