علم حضوری معلول مادی به علت

علم حضوری معلولات مادی نسبت به علت، نیازمند طرح مقدماتی است:

1. اثبات علم برای معلولات مادی:

از راه های اثبات علم برای موجودات مادی این است که این موجودات از آن جهت که موجودند و از وجود بهره مند هستند، تمام کمالات وجودی را در حد خود (اگر چه خیلی ضعیف) دارا هستند که یکی از آن کمالات علم است. به بیان دیگر، از آن جا که همۀ موجودات مظهر و تجلی حضرت حق، نمونه و نمونه دار او هستند، هر کدام در حد خودشان نشانه و آیۀ اسماء و صفات خداوند و آینۀ جلال و جمال خدا هستند و او را نشان می دهند. بنابراین موجودات مادی نیز باید واجد علم باشند تا در حد خودشان مظهر و تجلی این اسم الاهی باشند. البته راه های دیگری نیز برای اثبات علم موجودات مادی وجود دارد که باید به کتب فلسفی رجوع کرد.

2. علم حضوری معلول به ذات خود، مستلزم علم حضوری به علت است:

در بیان این مقدمه باید گفت: پس از اثبات علم برای مادیات روشن می شود که معلولات مادی به ذات خود علم حضوری دارند، اما این که چگونه علم حضوری معلول به ذات خود مستلزم علم حضوری به علت است؟ بیان آن به این صورت است که حقیقت و ذات معلول عین فقر و نیاز و وابستگی به علت و غیر مستقل بودن است. از طرف دیگر علم حضوری و حقیقی به موجودی که عین فقر و وابستگی است، امکان ندارد، مگر این که اول موجود مستقل درک شود؛ چون موجودی که ذاتش وابسته است، بدون آن مستقل و علت، وجود ندارد (آن موجود وابسته، نمود است و وجود، علت است). بنابراین علم حضوری به معلول مستلزم این است که در درجۀ قبل علت به علم حضوری ادراک شود[1] و از این طریق می توان اثبات کرد معلولات مادی نیز به علت خود علم حضوری دارند.