عقل اول از دیدگاه عرفا

از دیدگاه عرفا عالم كبير، مجموعه ای روحانى و جسمانى است. عالم كبير، صورت حقيقت انسانيه است و خليفه غيب است و چون انسان كامل مظهر كمالات حقيقت انسانيه است، مظهر كمالات مجموعه عالم كبير است و مدبر عالم است و هميشه حقيقتش در غيب است و متصف به صفات الهيه و اين هويت حق، هميشه در غيب است. همچنين خليفه، واسطه فيض است؛ چه بر ارواح و چه غير آنها و آنچه بر آنها فايض مى‏شود به واسطه حقيقت انسانيه است؛ زيرا واسطه در فيضان، عقل اول است و عقل اول، اولين مظهر حقيقت انسانيه است؛ چنان كه رسول اللَّه (ص) فرمودند: “اول ما خلق الله نورى”؛[1] از اين رو رسول الله (ص) خليفه غيب است و عالم ظاهر و شاهد، خليفه به منزله‏ جان عالم است كه غيب است (همان طور كه جان براى بدن، غيب است).[2]

خداى متعال چون نور محمدى (ص) را آفريد، در اين نور، ارواح جميع انبيا و اوليا را به جمع احدى، پيش از تفصيلشان در وجود عينى جمع کرد و اين در مرتبه عقل اول است، سپس ارواح تعيّن پيدا كردند در مرتبه لوح محفوظى كه نفس كلى است و به مظاهر نوريه‏ ایشان متميز شدند تا در عالم عنصرى يكى پس از ديگرى به انوار مختصه خود طلوع كردند.[3]

اول فيضى كه نمود از ازل

آيينۀ معرفت لم يزل

صادر اول زخدا عقل كل

پادشه محفل تلك الرسل

نور هدى ختم رسل مصطفى

هادى منهاج صفا و وفا