عدم استقلال ائمه نسبت به خداوند

این بحث معمولاً در ذیل مباحث مربوط به مقامات ائمه (ع) مطرح شده است آن جا که برای ائمه با تکیه بر روایات، مقاماتی خاص در علم و قدرت و ولایت و … قائل می شویم که ممکن است برای کسی شبهۀ استقلال ائمه پیش بیاید که مستلزم شرک است؛ مثلا گمان شود که امور به ائمه تفویض شده است یا بخشی از امور مستقلا در اختیار آنان است یا حتی برخی مقامات عالیه که برای ائمه نقل می شود ممکن است در ذهن کسی باعث توهم الوهیت در مورد آنان شود، ولی وقتی گفته می شود که امام در تمامی این مقامات آینۀ حق است و کاملاً وابسته به خداوند است، این توهمات (اعم از شرک و تفویض و غلو)  از بین می رود، در عین حال منکر هیچ یک از مقامات ائمه هم نشده ایم؛ یعنی امام صاحب ولایت کلیه الاهیه است و واسطه فیض برای تمامی ماسوی الله است، اما در هیچ عملی مستقل از خدا نیست، بلکه آن درجه از فقر الی الله که در وجود امام است در وجود هیچ مخلوقی نیست و راز برتری امام هم در همین نکته است.

همین مطلب در قرآن در مورد افعال انبیای الاهی و فرشتگان و غیره نیز آمده است که این کارهای خارق العاده همگی به اذن الله انجام می گرفت؛ یعنی در فعل و قدرت خود مستقل نبودند همچنان که در مورد حضرت عیسی آمده است که به اذن الله مرده را زنده می کرد، یا از گل پرنده ای را خلق می کرد و این مطلب مستلزم شرک با خدا در مقام خلق و حیات و … نیست؛ چرا که آن حضرت در هیچ یک از این افعال مستقل از خدا نبود، بلکه کاملا خود را در اختیار اراده و مشیت خدا قرار داده بودند.

در مورد ائمه (ع) نیز وضع بر همین منوال است. بنابر این اگر بگوئیم ائمه هیچ قدرت و ولایتی ندارند منکر بسیاری از مقامات آنان شده ایم و در موردشان دچار تقصیر شده ایم و اگر بگوئیم که ائمه این مقامات را به طور مستقل از خدا دارا هستند در ورطه غلو افتاده ایم، همچنین اگر بگوئیم بخشی از امور به دست ائمه است و بخشی دیگر به دست خداوند است این هم شرک در افعال الله خواهد بود، اما قول حق این است که امام واسطه در تحقق مشیت الاهی در تمامی امور است بدون این که از خود هیچ استقلالی داشته باشد که این عقیده همان توحید خالص است که هم تکیه بر فقر وجودی ائمه دارد و هم بر مقام ولایت کلیه آنان تأکید می کند.

بنابراین، همه مخلوقات خداوند در وجود و صفات خود فاقد استقلال هستند و امام و غیر امام در این مطلب تفاوتی ندارد، اما تفاوت در این است که امام در اثر بندگی خدا مظهر تمامی اسماء و صفات الاهی شده و بر تمامی مخلوقات عالم سیطره دارد و در عین حال به طور مستقل هیچ از خود ندارد، ولی سایر مخلوقات به اندازه محدود و ناچیزی از وجود غیر مستقل (رابط) برخوردار هستند که کسی در مورد این مخلوقاتِ ضعیف و افعال آنان دچار توهمِ شرک یا غلو نمی شود؛ چرا که دارای توانی محدود و عادی هستند، ولی امام دارای علم و قدرتی است که برای بشر عادی و اذهان ضعیفه قابل تصور نیست؛ لذا در این مورد تأکید بیشتری بر عدم استقلال آنان می شود تا راه بر غلو و انکار توحید بسته شود.