عبدالله بن سبأ افسانه یا واقعیت

عبدالله بن سبأ از جمله شخصیت هایی است که هم انديشمندان شيعه و هم اندیشمندان اهل سنت، درباره او اختلاف نظر داشته و او را از زوايای گوناگون مورد نقد و بررسی قرار داده اند. در مجموع، بین عالمان شیعی و سنی، سه دیدگاه درباره او وجود دارد:

الف. کسانی که عبد الله بن سبأ را شخصی حقیقی دانسته و قائل به وجود او هستند. از این دسته؛ به عنوان نمونه می توان حسن ابراهیم حسن[1] و أحمد أمین مصری[2] (از اهل سنت)، و علامه حلی[3] و شیخ طوسى‏[4] (از شیعه) را نام برد.

ب. کسانی که در وجود خارجی عبد الله بن سبأ تشکیک کرده و با شک و تردید با این شخصیت و یا اعمالی که او انجام داده است، برخورد کرده اند. برخی از افراد این گروه عبارتند از:

1. دکتر طه حسین مصری.[5]
2. محمد عماره.[6]
3. حسین بن فرحان مالکی.[7]

ناگفته نماند دیدگاه های اندیشمندان شیعه در اثبات و نفی عبدالله بن سبأ منحصر است و هیچ یک از آنان در وجود وی تشکیک نکرده اند.

ج. برخی دیگر از اندیشمندان، اصل وجود عبدالله بن سبأ را انکار کرده، او را افسانه ای بيش ندانسته اند، که در نتیجه، نزد آنان قضیه و نقش و موقعیت او نیز مردود است.[8] اینک به اسامی بعضی از آنها اشاره می شود:

محمد عبد الحیّ شعبان[9] و هشام جعیط[10] (از اهل سنت) و سید مرتضی عسکری[11] و سید محمد حسین طباطبایی[12] (از شیعه).

[1]. حسن، ابراهیم حسن، تاریخ الإسلام السیاسی و الدینی و الثقافی و الاجتماعی، ج 1، ص 358.

[2]. مصری، أحمد أمین، فجر الإسلام، ترجمه: خليلى، عباس، ص 269.

[3]. حلى، حسن بن یوسف، رجال العلامة الحلی، ص 237.‏

[4]. طوسى‏، محمد بن حسن، رجال الشيخ الطوسي‏، ص 75.

[5]. همان، ص 134.

[6]. سایت اندیشه قم.

[7]. همان.

[8]. ر. ک. عسكری، سید مرتضی، عبدالله بن سبأ و أساطیر أخری، ج 1، ص 102؛ سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، ج 6، ص 123 – 140.

[9]. ر.ک: شعبان، محمد عبد الحیّ، صدر الأسلام و الدولة الإسلامیة.

[10]. جعیّط، هشام، الفتنة (جدلیّة الدین و السیاسة فی الإسلام المبَکر)، ص 75.

[11]. عبد الله بن سبأ و أساطیر أخری، ج 1، ص 1 – 427.

[12]. طباطبايى، سيد محمد حسين، الميزان فى تفسير القرآن، ج 9، ص 260.