طبقه چهارم و پنجم فیلسوفان مسلمان

طبقه چهارم: اين طبقه افراد زيادى را شامل نمی شود. آنچه از گزارش‌ها بر مى‏آيد اين است كه فارابى و ابوبشر متى و ابن كرنيب شاگردهایی داشته‏اند، ولى اطلاع درستى از آنها در دست نیست.

از شخصيت هاى اين طبقه می توان به افراد ذیل اشاره نمود:

1. يحيى بن عدى منطقى، ‏نصرانى است. وى در سال 363 ق و يا 364 ق در گذشت، گفته‏ شده وی در هنگام مرگ 81 ساله بوده است.

2. جمعيت اخوان الصفا و خلان الوفا که آنها خود تمایل به گمنامی داشتند، اما باید دانست که آنها افرادی، فيلسوف، متديّن و متعهّد بودند. اخوان الصفا به منظور اصلاح جامعه بر اساس ايده‏اى كه داشتند (به كار بردن فلسفه و دين توأماً) انجمنى شبیه به حزب تشكيل دادند و برای پذیرش اعضاء شروط و آداب ویژه ای قرار دادند. در مجموع 52 رساله كه در حقيقت بيان كنندۀ جهان بينى و ايدئولوژى آنها بود- و از يک نظر دائرة المعارفی براى عصر آنها محسوب مى‏شود، اثرى جاودانه، و از شاهكارهاى جهان اسلام- آفريدند. اخوان الصفا از اسلاف خود (مخصوصاً فارابى) متأثر بودند. از جمله  اسامی آنها می توان به: ابوسليمان محمد بن معشر بستى، ابوالحسن على‏ بن هارون زنجانى، ابواحمد مهرجانى عوفى، زيد بن رفاعه، اشاره کرد، برخی نام افرادی از قبيل: ابن مسكويه رازى متوفّى‏ در 421، عيسى بن زرعة متوفّى در 398 (مترجم و فيلسوف) و ابوالوفاء بوزجانى (نابغه رياضى دان معروف متوفّى در 387)، نیز گفته اند.

اخوان الصفا عقل و دين، فلسفه و شريعت را جمع كردند و آن دو را مكمل يک‌ديگر مى‏دانستند، در روش فلسفى خود تمايل فيثاغورسى داشتند، آنها زياد بر اعداد تكيه مى‏كردند و در جنبه اسلامى، تمايل شديد شيعى و علوى داشتند.

طبقه پنجم‏

1. ابوسليمان، محمد بن طاهر بن بهرام سجستانى، معروف به ابوسليمان منطقى: او شاگرد يحيى بن عدى و ابوبشر متى منطقى بود. تاريخ ولادت و وفات ابوسليمان دقيقاً معلوم نيست، قدر مسلّم اين است كه در نيمه دوم قرن چهارم شخصيت ممتازى داشته است. طبق حدس برخی ولادت ابوسليمان در حدود سال 307 و وفاتش در حدود سال 380 بود، و احتمالًا تا حدود 390 زنده بوده است.[1]

2. ابوحيان توحيدى: وی شاگرد ابوسليمان بود. او از فضلا، ادبا و نويسندگان بنام جهان اسلام است و كتاب هاى نفيسى به نام هاى: المقابسات، الامتاع و المؤانسة، الصديق و الصداقة، دارد.

3. ابوالحسن عامرى نيشابورى: از اين شخصیت اطلاع زيادى در دست نيست. ياقوت در معجم الادباء از او ياد كرده است. سید حسین نصر در کتاب “سه حكيم مسلمان” آورده است: عامرى دو كتاب دارد؛ يكى در اخلاق به نام السعادة و الاسعاد و ديگرى در فلسفه به نام الامد الى الابد. وی كتابى در دفاع از اسلام و تفوق آن بر ساير اديان نوشته به نام الاعلام بمناقب الاسلام. عامرى در سال 381در گذشت.

4. ابوالخير، حسن بن سوار معروف به ابن الخمار: وی حكيم ، طبيب و مترجم از سريانى به عربى بود.

ابن النديم كه معاصر وى بوده و به دنبال وی ابن القفطى، او را فوق العاده باهوش و زرنگ خوانده اند. نامه دانشوران مدعى است كه عمر طولانى كرده ولى تاريخ وفات او را نمى‏نويسد.[2]