کپی شد
طبقه سی ام فیلسوفان مسلمان
طبقه سىام
- حاج ملا هادى سبزوارى (1212 – 1289 ق):
سبزواری بعد از ملاصدرا، مشهورترين حكماى الهى سه چهار قرن اخير است. ملا هادی در حدود هفت سال در اصفهان از محضر ملا اسماعيل دربكوشكى اصفهانى استفاده كرد، در همان وقت، دو سه سالى اواخر دوره حكيم نورى را نیز درک نمود. سپس به مشهد مراجعت نموده و چند سالى در مشهد به تدريس پرداخت، او قريب چهل سال بدون آن كه حتى يک نوبت از سبزوار خارج شود در آن شهر توقف كرد و تا پايان عمرش به كار مطالعه، تحقيق، تدريس، تأليف، عبادت، رياضت نفس و تربيت شاگردان پرداخت.
بعد از حكيم نورى، از نظر تشكيل حوزه فلسفى و جذب شاگرد از اطراف و اكناف و تربيت آنها و پراكندن آنها در بلاد مختلف، به قدرتمندی حكيم سبزوارى وجود ندارد. آوازه شهرتش در تمام ايران و خارج از ايران پيچيد. طالبان حكمت از هر سو به محضرش مىشتافتند، شهر متروک سبزوار از پرتو وجود اين حكيم عاليقدر، قبله جويندگان حكمت الهى گشته و مركز يک حوزه علمى شد.[1] دانشمند بزرگ ژاپنی و استاد فلسفه «دانشگاه مک گیل کانادا»، پرفسور ایزوتسو، در مورد او می گوید: «او بزرگ ترین فیلسوف ایرانی قرن نوزدهم میلادی بود و در میان استادان هم عصر، مقام اول را داشت».[2] در ذیل به تعدادی از شاگردان وی اشاره می‌شود:
آخوند ملا محمد فرزند ارشد حكیم، آخوند ملا محمدكاظم خراسانی مؤلف «كفایة الأصول»، آیت الله حاج میرزا حسین مجتهد سبزواری، ملا علی سمنانی، حاج میرزا حسن حكیم داماد حاج ملا هادی، حاج ملا اسماعيل عارف بجنوردى، آقا میرزا محمد یزدی معروف به فاضل یزدی،[3] حكيم عباس دارابى، مرحوم حكيم ربانى آخوند ملاحسينقلى همدانى و … .[4]
حكيم سبزوارى مهم ترین مباحث فلسفه اسلامی و منطق را در قالب 1300 بیت شعر به زبان عربی سرود و بعد خودش در کتابی آنها را شرح داده و تبیین نمود. این کتاب که 20 سال از عمر حاج ملاهادی را به خود اختصاص داد، امروزه با عنوان «شرح منظومه سبزواری» در مدرسه های علوم اسلامی و محافل علمی تدریس می شود.[5]
از دیگر آثار فلسفی ملا هادی سبزواری می توان به اسرار الحكمة فی المفتتح المغتتم، و حاشیه بر آثار ملاصدرا؛ مانند الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوكیة، اسفار اربعه، مفاتیح الغیب و مبدأ و معاد، اشاره کرد.[6]
- آقا على زنوزى، معروف به آقا على حكيم و آقا على مدرس (1234- 1307 ق):
آقا على زنوزى فرزند ملا عبداللَّه زنوزى، و از اساتيد كم نظير دو قرن اخير است. در ابتدا علوم عقلی و نقلی را از پدر استفاده کرد، سپس براى تكميل علوم منقول به عتبات و پس از مراجعت، به اصفهان رفته و از محضر درس ميرزا حسن نورى فرزند ملا على نورى بهرهمند شد. وی در قزوين از درس ملا آقاى قزوينى نیز استفاده كرده است، ولی بار ديگر به اصفهان رفته و مجدداً در خدمت ميرزا حسن نورى به تكميل تحصيلات پرداخته است. آقا علی حکیم سرانجام به تهران مراجعت كرد و سال ها در مدرسه سپهسالار قديم مدرس رسمى بود.[7]
- آقا محمدرضا حكيم قمشهاى (م 1306 ق):
حكيم قمشهاى از اعاظم حكما و اساطين عرفان قرون اخير است. آقا محمدرضا اهل قمشه (شهرضا) اصفهان بود. در جوانى براى تحصيل به اصفهان مهاجرت كرد و از محضر ميرزا حسن نورى و ملا محمدجعفر لنگرودى بهرهمند شد. سال ها در اصفهان عهدهدار تدريس فنون حكمت بود. حدود ده سال پايان عمر خود را در تهران به سر برد و در حجره مدرسه صدر مسكن گزيد و فضلا از محضر پرفيضش استفاده كردند.
وى مردى به تمام معنا وارسته و عارف مشرب بود؛ با خلوت و تنهايى مأنوس بود و از جمع تا حدودى گريزان. حكيم قمشهاى شاگردان بسيارى تربيت كرد، از جمله: ميرزا هاشم اشكورى، ميرزا حسن كرمانشاهى، ميرزا شهاب نيريزى، جهانگيرخان قشقايى، آخوند ملا محمد كاشى اصفهانى، شيخ على نورى مدرس مدرسه مروى معروف به شيخ على شوارق و ميرزا محمود قمى.[8]
- ميرزا ابوالحسن جلوه (1238 – 1314ق[9]):
جلوه از مشاهير اساتيد و مدرسان اين طبقه است. او شاگرد ميرزا حسن نورى و ميرزا حسن چينى بود و سال هاى متمادى تدريس كرده و شاگردان بسيارى تربيت نمود. وی بيشتر طرفدار فلسفه بوعلى بود و به فلسفه ملاصدرا اعتقاد چندانى نداشت. وى با این که اهل اصفهان بود، ولی به تهران مهاجرت كرد. جلوه با حكيم قمشهاى و آقا على مدرس، سه مدرس نامدارى بودند كه حوزه تهران در اواخر قرن سيزدهم و اوايل قرن چهاردهم بر محور وجود آنها مىگرديد، ولى دو رقيب جلوه بر او از نظر علمى تقدم داشتهاند. غالباً شاگردان آنها؛ مانند افرادى كه در ذيل نام حكيم قمشهاى ذکر شدند مشتركند و شاگردان هر سه نفر بودهاند.[10]
[1]. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری (خدمات متقابل اسلام و ایران)، ج 14، ص 524 و 525.
[2]. ر.ک: سایت تبیان.
[3]. ر.ک: حاج ملا هادی سبزواری، دانشنامه اسلامی.
[4]. مجموعه آثار استاد شهید مطهری (خدمات متقابل اسلام و ایران)، ج 14، ص 526 و 527.
[5]. ر.ک: سایت تبیان.
[6]. ر.ک: حاج ملا هادی سبزواری، دانشنامه اسلامی.
[7]. مجموعه آثار استاد شهید مطهری (خدمات متقابل اسلام و ایران)، ج 14، ص 528 – 529.
[8]. همان، ص 529 و 530.
[9]. تهرانی، آقا بزرگ، الذريعة إلى تصانيف الشيعة، ج 9، ص 202 .
[10]. مجموعه آثار استاد شهید مطهری (خدمات متقابل اسلام و ایران)، ج 14، ص 530 و 531.