صلوات و درود بر اهل بیت (علیهم السلام)

روایاتی که از طریق شیعه و سنی وارد شده، دلالت دارند بر این که هنگام صلوات بر حضرت محمد (ص)، صلوات و درود بر آل محمد (ع)؛ یعنی اهل بیت (ع) نیز باید افزوده شود.

سیوطی در تفسیر خود از بخاری، مسلم، ابوداود، ترمذی، نسائی و ابن ماجه نقل می كند كه مردی به پیامبر (ص) عرضه داشت: سلام بر تو را می دانیم؛ اما صلوات بر آل تو چگونه است؟ پیامبر فرمود: «بگو اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّیتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ وَ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّكَ حَمِیدٌ مَجِید؛[1] خداوندا بر محمد و آل محمد درود و سلام بفرست، همان گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم سلام و درود فرستادی و برکت بده بر محمد و آل محمد، همان گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم برکت دادی، به راستی که تو ستوده و دارای بخشش بی پایان هستی». سیوطی افزون بر این حدیث، هیجده حدیث دیگر را نقل كرده كه همۀ آنها دلالت می كند هنگام صلوات، آل محمد (ص) نیز باید افزوده شود.

در تفسیر نمونه به نقل از ابن حجر در الصواعق، آمده است: «پیغمبر اكرم (ص) از این كه مؤمنان بر او صلوات ناقص بفرستند و فقط بگویند: “اللهم صل علی محمد”، نهی كرده و سفارش فرموده است كه هنگام صلوات بگویید: “اللهم صل علی محمد و آل محمد”.[2] روایات شیعه هم در این باره بسیار فراوان است.[3]

صلوات بر اهل بیت در صلوات بر پیامبر (ص) موافق با قرآن و روایات و عقل و عرف عقلا و عرفان است و صلوات بر اهل بیت (ع) همان صلوات بر پیامبر (ص) است و هر دو از یک واقعیت حکایت می­کنند.

 در قرآن، صلوات بر پیامبر (ص)، ذکر شده است: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليماً [4]؛ خدا و فرشتگانش بر پيامبر درود مى‏فرستند. اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، بر او درود بفرستيد و سلام بگوييد و كاملًا تسليم (فرمان او) باشيد»، ولی صلوات بر اهل بیت (ص)، در قرآن تصریح نشده، لکن این به معنای «بدعت» نیست؛ زیرا بدعت یعنی آن چه که در دین نیست جزو دین بدانیم، در حالی که این نکته در جای خود ثابت شده است که گفتار و رفتار پیامبر (ص) و اهل بیت ایشان (ع)، جزو دین است، و در روایات، همان طور که ذکر شد، صلوات بر آل محمد (ع) آمده است.

تکالیف و وظایفی را که خداوند متعال برای انسان ها قرار داده است؛ مثل طهارت، نماز، روزه، حج، جهاد، خمس، زکات و … تماماً در قرآن مجید آمده است، امّا بیان تمام جزئیات، شرایط، لوازم و موانع آن نیامده، بلکه تنها وجوب و بعضی از اجزا و شرایط به صورت اجمالی و کلی بیان شده است؛ مثلاً اصل وجوب نماز در قرآن مجید آمده است و به بعضی از اجزا و شرایط آن؛ مثل رکوع و سجود و طهارت، نیز اشاره شده است، اما ذکر رکوع و سجود، قرائت، تسبیحات اربعه، قیام متصل به رکوع، چگونگی غسل، وضو و تیمم و… به طور کامل و با تمام خصوصیات در هیچ آیه ای بیان نشده است. روش مسلمانان از آغاز این بوده است که برای دست یابی به این جزئیات، به محضر پیامبر (ص) شرفیاب می­شدند و از جزئیات و چگونگی انجام تکالیف سؤال می کردند و بر طبق آنچه از پیامبر (ص) می شنیدند، عمل می کردند.

در مورد “صلوات” هم همین طور بوده است که بعد از نزول آیۀ صلوات، مسلمانان به حضور پیامبر اکرم (ص) شرفیاب شده و از آن حضرت کیفیت صلوات بر پیامبر (ص) را سؤال کردند و همان طوری که در روایات متعدد (متواتر) از شیعه و سنی آمده است حضرت فرمودند: بگوئید: “اللهم صل علی محمد و آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و…” و بدین ترتیب مسلمانان وظیفۀ خود را در رابطه با صلوات متوجه شدند.[5]

به عبارت دیگر، وقتی خداوند پیامبرش را مبین و مفسر قرآن قرار داد،[6] بیان و تفسیر ایشان را بیان خودش می داند، و پیامبر (ص) آیۀ شریفۀ: “یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلّموا تسلیماً”[7] را به “اللهم صل علی محمد و آل محمد” تفسیر نمودند. نتیجه این که صلوات بر آل از خود قرآن نیز فهمیده می شود.

از آیات قرآن می توان استنباط نمود که خداوند پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) ایشان را به عنوان حقیقت واحد لحاظ می کند. برای نمونه در آیۀ تطهیر: “انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً”[8] خداوند پیامبر و خاندانش را به عنوان یک حقیقت مورد توجه قرار می دهد. یا در آیه مودت: “قل لا اسئلکم علیه اجراً الا المودة فی القربی”[9] چون خداوند وقتی اجر رسالت پیامبر (ص) را دوستی به خویشان ایشان می داند، روشن می شود که از نظر خداوند ایشان از هم جدایی ندارند. یا آیۀ مباهله: “فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ…”[10] در این آیه از حضرت علی (ع) به نفس پیامبر (ص) تعبیر شده و در اجابت دعا حضور این مجموعه را لازم و ضروری دانسته است.

نتیجه این که داخل کردن صلوات بر اهل بیت (ع) در صلوات بر پیامبر (ص) لازم است و این امر نه تنها بدعت نیست، بلکه موافق با خود قرآن و روایات است. صلوات بر اهل بیت (ع) همان صلوات بر پیامبر (ص) است و هر دو از یک واقعیت حکایت می­کنند.[11]