شیخ مفید و حوزه علمیه بغداد ‏

حوزه بغداد بخشى از جنبش و تکاپوى عظيم کلامى و فقهى حوزه هاى شيعه را به خود اختصاص داده اسـت و شـايـد از مـدارس قديم کلامى شيعه به معناى حقيقى کلمه باشد. اين حوزه دوران فـعـاليت خود را از عصر حضرت امام محمد تقی (علیه السلام)؛ (195 – 220 ق) آغاز کرده و متکلمان و فقيهان نـامـى و چهره‌هاى برجسته‌اى در آن طلوع کرده اند. تشيع در بغداد ريشه اى کهن دارد و به عصر سـلـمان فارسى (متوفی 36 ق)؛ (حوزه مدائن) بازمى گردد. ابواسحاق ابراهيم منجم شيعى نخستين شخصى است که در بهار 145 قمری ساعت مناسب براى آغاز بناى شهر بغداد را به منصور اعلام داشت، لذا شيعيان در نهضت فرهنگى بغداد از سال هاى اول بناى بغداد نـقـش حـساس و مهمى داشتند و يکى از مراکز نفوذ و تجمع شيعيان از بدو فتح عراق به حساب مـى آمـد. روش خلفاى عباسى با تشيع در بغداد مختلف و متفاوت بود و هرگاه شيعيان در بغداد داراى آزادى عمل بودند، اين شهر رونق فرهنگى مى يافت و هنگامى که در صدد آزار و کشتار آنان بـرمـى آمدند، رو به انحطاط مى گذاشت. قرن چهارم و مطلع قرن پنجم هجرى قمری، روزگار حاکميت آل بـويـه، از مـهم ترين دوران در تاريخ شيعه است؛ زيرا در اين برهه کتاب هاى چهارگانه روايى شيعه؛ کافى، من لا يحضره الفقيه، تهذيب، استبصار و همچنين کتاب هاى چهارگانه رجالى؛ فهرست شيخ طـوسـى، رجـال شيخ طوسى، رجال نجاشى و رجال کشى که محور و مدار تشريع نزد فقها اماميه هـسـتند، در اين مقطع زمانى گردآورى شد و مکتب تشيع اثنى عشری اندک اندک از سبَعيه و غُـلات دورى گـرفت و واقفيه و معتزله و بعضى از فرقه هاى ديگر در تشيع حل شدند و مکتب اسـتـوار و بـزرگ شيعه پايه گذارى شد. مکتب اهل حديث يا اخباريون با آغاز دوره غيبت صغرى (260 – 329 ق) تا نيمه دوم قرن چهارم هجرى بر مدارس شيعى کاملا سايه افکنده و قدرت مطلق در حوزه هاى علمى شيعه را از آن خود کرده بودند. مسئله مهدويت نيز در آن عصر از مسائل بسيار مهم و بحث انگيز بود و دشمنان از اين زاويه به تشيع حمله کرده و اتهام هاى گوناگونى به شيعه مـى زدنـد کـه با به قدرت رسيدن دولت شيعى آل بويه در ايران و عراق، سلسله مدارس فلسفى و کـلامى شيعه شکل گرفت و گروه بزرگى از متکلمان تواناى شيعه پا به عرصه گذاشته و پس از مبارزه اى سخت با اخباريان با انتشار آثارى مانند «تصحيح الاعتقاد» و «مقابس الانوار فى الرد على اهل الاخبار» از شيخ مفيد و «رسالة فى الرد على اصحاب العدد»، از شريف مرتضى از قدرت آنان کاسته شـد و مـکـتـب اهـل عقل و اصحاب اجتهاد قدرت را به دست گرفتند.

پـس از تـسـخـير بغداد در جمادى الاولى سال 334 قمری به دست معزالدوله احمد بویه اى در عصر خلافت المطيع باللّه عباسى و به قدرت رسيدن شيعيان، آزادی هاى مردم بازگشت و حلقات درس و بحث فلسفه، کلام، طب، نجوم، عرفان، رياضيات و ساير ابواب علم رونق گرفت. عصر آل بويه در بغداد از درخشان ترين اعصار تمدن اسلام گرديد.

در این دوره شيخ المشايخ؛ شيخ مفيد از اعاظم متکلمان و فقهاى اماميه که صدها شاگرد در حوزه او کـسـب دانـش مـى کردند، سکان کشتی حوزه بغداد را به عهده گرفته و به خوبی آن را اداه نمود.[1]