شخصیت های مهم شیعه اثنی عشری )قرن سیزدهم و چهاردهم ق(

. محمدباقر بهبهانی؛ مشهور به «وحید بهبهانی و ملقب به آقا»: او از فقهای اصولی و از علمای عظیم الشأن شیعه امامی است. علامه بهبهانی از سوی سیدمحمد طباطبایی اصفهانی، «وحید عصر» لقب گرفت و به لقب ‌های دیگری، همچون «استاد اکبر»، «استاد کل»، «علامه ثانی» و «محقق ثالث» نیز مشهور است.

تحقیقات فقهی محمدباقر بهبهانی در شرح بر ابواب عبادات کتاب مفاتیح الشّرایع فیض کاشانی و در حواشی او بر مدارک الاحکام سید محمد عاملی نمایان است.

از وی 119 رساله و کتاب برجای مانده که شماری از آنها عبارتند از:

ابطال القیاس، اثبات التحسین و التقبیح العقلیین، الاجتهاد و الاخبار، اصالة البرائة، اصالة الصحة فی المعاملات و عدمها، الاستصحاب، اصول الاسلام و الایمان، التحفة الحسینیة، التعلیقة البهبهانیة، التقیة، حاشیه ارشاد علامه، حاشیه تهذیب علامه، حاشیه ارشاد اردبیلی، حاشیه مسالک الافهام.[1]

سید محمدمهدی بحرالعلوم؛ با عناوین «سید بحرالعلوم، علامه بحرالعلوم»: او یکی از علمای بزرگ و فقیهان شیعه در قرن دوازدهم و سیزدهم هجری بود.

برخی از آثار علمی و تألیفات او بدین قرار است:

المصابیح فی الفقه (در سه جلد)، الفوائد فی الاصول، مشکاة الهدایة، الدرة النجفیة، رسالة فی عصیر الزبیبی، شرح الوافیة، تحفة الکرام [در تاریخ مکه و بیت الله الحرام]، مناسک حج، حاشیه بر کتاب شرایع، حاشیه بر کتاب الذخیرة سبزواری، الدرة البهیة فی نظم رووس المسائل الاصولیة، کتاب الرجال [معروف به الفوائدالرجالیة]، دیوان شعر و رساله فارسی در شناخت خدا.[2]

میرزا ابوالقاسم معروف به «فاضل قمی، ابوالقاسم گیلانی، محقق قمی و میرزای قمی»: او یکی از برجسته ترین شخصیت های علمى و معنوى شیعه و از افتخارات شیعه محسوب می شود.

وی دارای آثار و تألیفات گرانقدری است از جمله: قوانین الاصول، حاشیه بر قوانین، حاشیه بر زبدة الاصول شیخ بهایی، حاشیه بر تهذیب الاصول علامه حلی، حاشیه بر شرح مختصر این حاجب عضدی، جامع الشتات یا اجوبة المسائل، مناهج الاحکام، غنائم الایام فیما یتعلق بالحلال و الحرام، معین الخواص.[3]

شیخ جعفر بن خضر مالکی، معروف به «شیخ اکبر و کاشف‌ الغطاء»: او یکی از بزرگ‌ترین علما و مراجع اوایل قرن سیزدهم هجری در جهان تشیع بود. وی تألیفات بسیاری دارد که از جمله آنها عبارت است از:

– مهم ترین و عالی ترین کتاب وی، کتاب کشف الغطا است که در عبادات می باشد، تا آخر باب جهاد و در آخر نیز کتاب وقف را بر آن افزوده است.

– شرح قواعد علا مه.

– العقائد الجعفریة فی اصول الدین.

– غایة المأمول فی علم الاصول.

– شرح الهدایة للطباطبائی.[4]

شـیـخ مـرتضی انصاری؛ مشهور به «شیخ انصاری و شیخ اعظم»: او یکی از نامورترین و پرآوازه ترین فقها و مراجع عالی قدر تقلید در عصرهای اخیر و یکی از محقق ترین چهره های علمی و فقهی قرون متأخر به شمار می آید.

آثار قلمى فراوانى از ایشان بر جاى مانده که در این جا به برخى از آنها اشاره مى‏‌شود:

کتاب مکاسب (از متون درسى مهم حوزه‏‌‌هاى علمیّه)، کتاب رسائل (از متون درسى مهم حوزه‏‌هاى علمیّه)، رساله‏‌‌اى در طهارت‏، رساله‌‏اى در تیمم، رساله‏‌‌اى در برائت، رساله‏‌‌اى در ترجیح، رساله‏‌اى در خمس، رساله‏‌اى در زکات، رساله‏‌اى در صلوة، رساله‌‏اى در تقلید.[5]

مُلاّمُحَمَّد کاظِم خُراسانی؛ مشهور به «آخوند خراسانی و صاحب کفایه»: او فقیهِ اصولی و مرجع تقلید شیعه و رهبر سیاسی عصر مشروطیت است.

مرحوم آخوند کتاب هاى زیادى درباره اصول، فقه و فلسفه به نگارش درآورد. برخی از آنها عبارتند از:

کفایة الاصول (مهم ترین اثر آخوند است که هنوز در حوزه ‏هاى علمیه شیعه تدریس مى‏شود)، حاشیه مختصر بر رسائل (نخستین اثر او)، حاشیه مفصّل بر رسائل (که به نام «دررالفوائد» چندین بار چاپ شده است)، حاشیه بر مکاسب‏، فوائد، حاشیه بر اسفار، حاشیه بر منظومه ملاهادى سبزوارى، القضاء والشهادات، روح‏الحیاة فى تلخیص نجاةالعباد، تکملة التبصرة، ذخیرةالعباد فى یوم‏المعاد.[6]

سید محمدحسن حسینی شیرازی؛ مشهور به «میرزای شیرازی و میرزای مجدد»: او یکی از بزرگ‌ ترین علما و مراجع در جهان تشیع و صاحب فتوای معروف به فتوای تحریم تنباکو است.

او آثار و تالیفات متعددی داشته که برخی از آنها عبارتند از:

کتابی در طهارت (تا مبحث وضو)، رساله ای در رضاع و شیر دادن، کتابی در فقه (از اول مکاسب تا آخر معاملات)، رساله ای در اجتماع امر و نهی،. رساله ای در مشتق، حاشیه ای بر نجاة العباد، تعلیقه ای بر کتاب معاملات آقا وحید بهبهانی.[7]

محمدحسین غروی نائینی معروف به «میرزای نائینی»: او مرجع تقلید شیعه و در ردیف احیاگران و نوآوران دین و فقاهت و یکی از والاترین مراجع تقلید شیعه بود. او دارای آثار و تألیفاتی از جمله: تنبیه الامة، تعلیق بر عروة الوثقی، لباس مشکوک، التعبدی و التوصلی، وسلیة النجاة، سؤ ال و جواب های استدلالی فقهی.[8]
شیخ محمدحسین غروی اصفهانی معروف به «کمپانی»: عالم و حکیم دوره اخیر عالم تشیع، تا جایی که به دلیل قدرت و وسعت علمی فراوان، ملقب به فقیه الفلاسفة و فیلسوف الفقها گردید. مهم ترین امتیاز در آثار مرحوم کمپانی استدلالی و ابتکاری بودن آنها است که حکایت از ژرف‎نگری و دقت نظر او می‎کند. بخشی از آثار ماندگار او در رشته های مختلف عبارتند از:

– در علم اصول: الاجتهاد و التقلید و العدالة؛ الاصول علی النهج الحدیث و … .

– در علم فقه: کتاب الاجارة؛ صلاة الجماعه و … .

– در فلسفه و حکمت: تحفة ‌الحکیم: منظومه‎ای است به سبک منظومه حکیم سبزواری در حکمت متعالیه. رسالة فی اثبات المعاد الجسمانی، حاشیه بر اسفار ملاصدرا، مکاتبات فلسفی و عرفانی و … .[9]

عبدالکریم حائری یزدی؛ (آیت‌الله مؤسِّس): او یکی از بزرگترین علما و مراجع مکتب شیعه اثنی عشری و مجتهدان و مراجع تقلید شیعه و بنیان‌گذار حوزهٔ علمیهٔ قم بود.

او دارای تألیفات متعددی است که برخی از آنها عبارتند از:

دررالفوائد (دُرَرُالاصول هم نامیده شده است)، کتاب الرضاع، کتاب الصلوة، کتاب المواریث، کتاب النکاح، حاشیه بر عروة الوثقی، کتاب مناسک حج، منتخب الرسائل.[10]

سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، معروف به «صاحب عروة الوثقی»: او یکی از فقهای بزرگ و نامدار قرن چهاردهم است که از نظر جامعیت در مسائل فرعی فقهی، کم نظیر بود. او عالمی متبحر و فقیهی مدقق است که جامع کمالات علمی و عملی بود و در فقه جعفری یکی از مفاخر و از فقهای نامدار و برجسته عصر اخیر است. یکی از اموری که مایه شهرت وی گردید، تسلط بر مسائل فقهی و تألیف کتاب «عروة الوثقی» بود.

تالیفات و آثار قلمی او به این قرار می باشد:

الـعـروة الـوثـقی، بـستان راز و گلستان نیاز (در مناجات و دعا)، تعادل و تراجیح (در اصول)، حاشیه مکاسب شیخ انصاری، حجیه الظن فی عدد الرکعات، السؤال و الجواب (مسائل فقهی)، صحیفة الکاظمیة، رساله ای در منجزات مریض.[11]

سید ابوالحسن اصفهانی، (مدیسه ای): او فـقـیهی بزرگوار و از مراجع بزرگ عصر اخیر است که درکیاست و درایت و حسن اداره حوزه هاى علمیه شهرت به سزا و نام پرآوازه اى دارد.

وی دارای آثار قلمی متعددی از جمله:

وسیلة النجاة (مشهورترین اثر او است که بسیاری از فقها و مراجع بزرگ بر این کتاب حاشیه زده و شرح نوشته اند)، انیس المقلدین، حاشیه بر تبصره علامه، حاشیه بر العروة الوثقی، حاشیه بر نجاة العباد، ذخیرة العباد، شرح کفایة الاصول، منتخب الرسائل، مناسک حج، وسیلة النجاة الصغری، ذخیرة الصالحین.[12]

سید حسین طباطبائی بروجردی: او از زمره بزرگ ترین فقها، علما و مراجع تقلید است. وی به مدت هفده سال زعیم حوزه علمیه قم و مدت پانزده سال تنها مرجع تقلید شیعیان جهان بود.

برخی از آثار و تألیفات او عبارتند از:

ترتیب اسانید من لایحضره الفقیه، ترتیب رجال اسانید من لایحضره الفقیه، ترتیب اسانید امالی الصدوق، ترتیب اسانید الخصال، ترتیب اسانید علل الشرایع، اسانید تهذیب الاحکام، ترتیب رجال اسانید التهذیب، ترتیب اسانید ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترتیب اسانید عدة کتب، ترتیب رجال الطوسی.[13]

[1]. اقتباس از سایت ویکی شیعه.

[7]. سایت اندییشه قم.

[8]. پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری.

[9]. سایت اندییشه قم.

[10]. اقتباس از سایت ویکی شیعه.

[11]. همان.

[12]. همان.