شخصیت‌ها و گروه‌های درگیر واقعه تغییر قبله

در واقعه تغییر قبله، حضرت جبرئیل (علیه السلام)، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و مسلمانان از یک سو، یهودیان و مشرکان و منافقان مدینه از سوی دیگر حضور دارند.

در کتاب احتجاج از امام حسن عسکرى (علیه السّلام) نقل شده که رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) تا وقتى که در مکه اقامت داشت، مأمور بود در نماز به سوى بیت المقدس بایستد و تا حدّ امکان در جایى نماز بخواند که کعبه و بیت المقدس در یک راستا قرار گیرد و گر نه فقط به سمت بیت‌المقدس بایستد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) در تمام مدّت سیزده سال ایام بعثت در مکه همین گونه رفتار کرد. پس از هجرت به مدینه نیز، به مدّت هفده یا شانزده ماه، از خانه کعبه منحرف و به سمت بیت‌المقدس نماز گزارد؛ به همین جهت گروهى از یهودیان مدینه از سر مباهات و افتخار، اعتراض کرده و گفتند: به خدا قسم، محمّد (صلی الله علیه و آله) نماز خود را درک نکرد (نمی‌دانست چگونه نماز بخواند) تا این‌که روى به قبله ما آورده و به سبک عبادت ما عبادت نمود!.

چون این سخن به گوش آن حضرت رسید، بر او گران آمده ‌‌(ناراحت شد‌‌‌‌) و به قبله آنان بى‏رغبت، و به جانب کعبه راغب شد، و در سخنى که با جبرئیل (علیه السلام) نمود، ابراز داشت که آرزو مى‏کنم که خداوند مرا از قبله بیت‌المقدس به سمت کعبه برگرداند؛ زیرا خاطرم از بابت این یاوه‏ سرایى یهود آزرده شده است.

جبرئیل (علیه السلام) گفت: از پروردگارت بخواه تا دعایت را اجابت فرماید، و قبله را تحویل نماید که البتّه خواسته‏ات را ردّ نمى‏کند و نومیدت نمى‏سازد؛ ]پیامبر (صلی الله علیه و آله) دعا کرد[، چون دعاى پیامبر (صلی الله علیه و آله) به آخر رسید، جبرئیل (علیه السلام) براى بار دوم نازل شد و اظهار نمود: اى محمّد (صلی الله علیه و آله)، این آیه را بخوان: «ما نگاه‌هاى انتظارآمیز تو را به سوى آسمان (براى تعیین قبلۀ نهایى) مى‌بینیم! اكنون تو را به سوى قبله‌ اى كه از آن خشنود باشى، باز مى‌گردانیم. پس روى خود را به سوى مسجد الحرام كن! و هر جا باشید، روى خود را به سوى آن بگردانید!…»[1]… .[2]

طبرسی در تفسیر آیه 142 سوره بقره می‌گوید: پروردگار متعال در این آیه، حال كسانى را كه بر مسلمانان در موضوع تحویل قبله از «بیت‌المقدّس» به «كعبه» ایراد می‌گرفتند، تذكر می‌دهد و می‌فرماید: «به زودى نادان‌هایى از مردم خواهند گفت: چه چیز مسلمانان را از قبله سابق؛ یعنى بیت‌المقدّس كه رو به سوى آن نماز می‌خواندند برگردانید؟…». وی سپس می‌گوید: در این‌كه چه افرادى بر مسلمانان ایراد می‌گرفتند، چند قول است:

1. آنها یهود بودند.

2. آنها مشركان عرب بودند و هنگامى كه پیامبر اسلام (صلى اللَّه علیه و آله) از بیت‌المقدّس به سوى كعبه متوجه گردید، زبان اعتراض به آن حضرت گشوده، گفتند: به چه علّتى در ابتدا از قبله اعراب و پدران خود كه خانه كعبه است، اعراض كردى و اكنون به سوى آن رو آوردى؟ حال كه چنین است باید به دین اعراب درآیى؛ چون این عمل، تصدیق ضمنى به صحّت دین اعراب است.

3. آنان منافقان بودند كه از روى استهزاء به مسلمانان ایراد مى‏گرفتند و انتقاد می‌كردند.[3]