شب یلدا در مناطق مختلف ایران 3

9. شب یلدا در چهار محال و بختیاری: در شب یلدا در استان چهارمحال و بختیاری، چند خانواده دور هم جمع می‌شوند و کسانی که شاهنامه را از حفظ هستند، برای دیگران می‌خوانند. خیلی پیش آمده کسانی که شاهنامه را از بر می‌خوانند، حتی سواد خواندن و نوشتن ندارند. بختیاری‌ها اعتقاد دارند اگر در شب یلدا، ماست، شیر، پنیر، کنجد، کدو و نان جو خورده شود، تا پایان سال موجب فزونی و فراوانی نعمت شده و باعث می‌شود که تا سال بعد از این نعمت‌ها نصیبشان شود.

شب یلدا در قوم بختیاری به عنوان شب چله خوانده می‌شود. بختیاری‌ها در این شب کدو تنبل‌های بزرگی که نماد خورشید را برای آن‌ها دارد، آب‌پز کرده و آن‌را به صورت ریز ریز شده در آش کشک می‌خورند.

1. شب یلدا در ایلام: مردم دیار کردنشین استان ایلام نیز با جمع شدن در منزل بزرگ ترها، گرفتن فال حافظ و خوردن انواع شیرینی های سنتی با عطر و بوی خاص؛ نظیر «کله کنجی»، «برجی برساق»، «گنمه شیره» و پخت برخی شیرینی‌های خانگی، شب یلدا را گرامی می‌دارند.

همچنین کمی قدیم‌تر، همزمان با شب چله، عده‌ای از جوانان و نوجوانان به صورت دسته جمعی به درب منازل مردم  رفته و پس از دق الباب ابیات زیر را می سرودند: «شیلی میلی، خالی ده قولی، ده س کی وانو وه خیر بی پی لی»؛ «سلام علیکم، دست کدبانویی که خال (سعادت) بر پا دارد، سخاوت‌مند و سعادت‌مند باد» یا «ئی مشهو ئه وه ل وه هاره خیر ده حونه ت بی واره»؛ «امشب آغاز بهاره، امیدواریم باران خیر و برکت خونه شما رو فرا بگیرد»؛ «نون و په‌نیر و شیره کیخا حونه‌ت نه‌میره»؛ «نان و پنیر و شیره * کدخدا (صاحب خانه‌ات) نمیرد». پس صاحب خانه بلافاصله با شنیدن این اشعار که به صورت دسته جمعی و موزون خوانده می شد، مقداری پول، قند، خرما، شیرینی یا تنقلات برای آن‌ها می‌آورد.

1. شب یلدا در گلستان: در این شب جوانان گلستان به خانه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها رفته و ضمن دورهم‌نشینی و خواندن حافظ، شاهنامه و «نَقل‌اندازی»؛ (داستان‌های شفاهی)، تنقلات و میوه های تابستانی، باغی و جنگلی از قبیل؛ انار، لیمو، پرتقال، ولیک، کندس و شیرینی‌ هایی؛ مانند «مَت» و «کَسمَک» تناول می‌کنند.
2. شب یلدا در قم: آداب شب چله در قم همچون دیگر مناطق ایران برگزار می‌شود. مردم قم به رسم گذشته برای شب یلدا آجیلی از گندم برشته، سوهان، کشمش، کنجد، شاهدانه، گردو و فندق تهیه نموده و در کنار سایر تنقلات مصرف می‌نمایند. در این شب اگر دختری تازه عروسی کرده باشد، خانواده او هدیه‌ای با مقداری آجیل و میوه و شیرینی به منزل داماد می‌آورند و اگر پسر و دختری با هم نامزد باشند، خانواده‌ پسر در شب یلدا هدیه‌ای برای دختر به منزل پدر دختر می‌برد. در گذشته اوایل شب یلدا بعضی از پسر بچه‌ها به بالای پشت بام منازل رفته و ریسمانی را به یک شال بزرگ بسته به پایین و به طرف درب خانه‌ها می‌‌فرستادند و شعر می‌خواندند و سپس صاحب‌خانه مقداری آجیل و میوه و شیرینی در شال آن‌ها می‌گذاشت و بچه‌ها از صاحب‌خانه تشکر می‌کردند.
3. شب یلدا در کرمان: کرمانی‌ها نیز همانند سایر ایرانیان این شب را گرامی می‌دارند. آن‌ها در این شب شيرينی‌های محلی؛ مانند «کماچ» و «کلمپه»، را درست نموده و میل می‌کنند.

کرمانی‌ها در شب یلدا از انواع بازی‌ها و تفریحات بهره می‌برند. آن‌ها با انجام نوعی بازی بنام «ماردوره» موجب سرگرم شدن افراد حاضر در مهمانی می‌شوند. بازی ماردوره این‌گونه است‌که: هر فردی که در مهمانی شب یلدا حضور دارد، باید نیت کند و یک شی کوچک مانند تکمه، سوزن‌قفلی، سکه و یا هر چیز کوچک دیگر را در ظرفی سفالین به شکل پارچ بیاندازد. سپس یک نفر مسئول برداشتن اشیاء از داخل ظرف می‌شود و دیگران یک بیت شعر می‌خوانند. بعد از آن، مسئول ظرف به طور شانسی یک شیء در‌آورده و آن یک شعر خوانده می‌شود که به عنوان فال صاحب شیء می‌باشد. بعد از بازی ماردوره نوبت به تعریف یک خاطره شیرین یا یک لطیفه می‌رسد که همه افراد می‌بایست آن را تعریف کنند.

در استان کرمان، زرتشتیان بزرگ‌ترین اقلیت مذهبی این شهر محسوب می‌شوند. در باور زرتشتی‌ها که شب چلّه طولانی‌ترين شب است. آن‌ها تاريكی را اهريمنی می‌دانند که در اين شب از همه سال بيشتر است. پس این شب را شب بديُمنی می‌پندارند؛ لذا تا سحر بيدار می‌مانند و فديه می‌دهند.

4. شب یلدا در سمنان: مردم استان سمنان، شب یلدا را در گوشه‌گوشه استان با آداب و آیین خاصی برگزار می‌کنند. از آداب و رسوم کویرنشینان استان سمنان در شب چله به عنوان «یلدان یلدان» نام برده می‌شود. نواختن نی همراه با زمزمه ترانه‌ها و ادبیات محلی و نیز انجام بازی‌های محلی در بسیاری نقاط استان، از جمله سرگرمی‌های مردم در بلندترین شب سال بشمار می‌رود.

خوردن آجیل مخصوص، برگه زرد‌آلو، انجیر خشک، انگور، مویز، توت خشک، نقل، سنجد، کشمش، بادام، هسته زرد‌آلو، تخمه‌کدو، تخمه‌هندوانه، کِنو کُنجی (شاهدانه)، حلوای سیاه، شیره انگور، شیره توت، لبو پخته، مغز گردو، حلوای کنجد، حلوای آریشه، خربزه، شلغم، انار، به، سیب و شیرینی که هر یک نمادی به نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی به شمار می‌روند، از آیین‌های مردم این استان در شب چله است. از جمله غذاهای این شب نیز «ته چین اسفناج» و «خورش فسنجان» است. در بسیاری از روستاهای استان سمنان مرسوم است که دامداران در شب چله گوسفند پرواری را تحت عنوان «چله کُشی» قربانی کرده و گوشت آن را قورمه کرده ودر شکمبه حیوان ذخیره می‌کنند تا از آن برای تهیه غذا در فصل سرد سال بهره ببرند.

5. شب یلدا در البرز: استان البرز به جهت حضور اقوام مختلف که هر کدام آداب و آیین خاص خود را دارند، استانی لبریز از فرهنگ‌های متفاوت است. بی شک ضیافت شبانه یلدا در البرز آمیخته از فرهنگ‌های مختلف از آذری و مازنی گرفته تا کرد و لر و …، است که شب یلدایی خاص را تجربه می‌کند.

مردم روستاهای شهرستان طالقان در شب یلدا دور کرسی نشسته و بزرگ ده با خواندن قران و دعا برای پرباری محصول در سال آینده شب نشینی را شروع می‌کند. زنان نیز تدارک پذیرایی را دیده، تنقلات گذراندن این شب را از چند روز قبل فراهم می‌کنند. سنجد، گردو، گندم برشته، کدو تنبل پخته شده، انگور خشک شده، زالزالک از تنقلات این شب در بین اهالی طالقان است.

یکی از رسوم زیبا و جالب مردم طالقان در این شب مراسم «درجی سران» و «شال‌اندازی» است که به عنوان میراث ناملموس و یا معنوی ثبت ملی شده است. در این رسم جالب، جوانان ده در شب چله به بالای بام خانه رفته و از سوراخ روی بام که اصطلاحاً به آن «درجی» می گویند، شالی پشمی را که به آن کیسه‌ای‌ بسته شده پایین می‌فرستند و اهل خانه وقتی متوجه آن شدند، در آن میوه و دیگر تنقلات در آن ریخته و جوانان شال را بالا کشیده و وسایل داخل کیسه را بین خود تقسیم می کنند. از بازی‌هایی که مردم طالقان در شب چله؛ «انگشتر بازی» و «گدره بازی» است که مردم با شور و حال خاصی آن را انجام می‌دهند.[1]

 [1]. اقتباس همراه با اضافات و اصلاحات از سایت وکیل ملت.