شاگردان سید حسن مدرس

شهید مدرس، سال های طولانی در حوزه های نجف، اصفهان و مدرسه سپهسالار تهران در سطح بالا (درس خارج)، تدریس می کرده است و مواد درسی او نیز به طور عمده فقه و اصول، منطق و فلسفه و اخلاق و نهج البلاغه بوده است. ضمناً صبح های جمعه در منزل خویش برای عده ای از طلاب، اسفار ملاصدرا را تدریس می کرده است که فرزند او نیز در این جلسات شرکت داشته است. طبیعی است که در طول این مدت شاگردان زیادی حضور ایشان را درک نموده و از محضر پرفیضش بهره مند گردیده اند، ولی متأسفانه به دلایل مختلف که در رأس همه آنها دلیل سیاسی قرار دارد، این شاگردان تا کنون به طور دقیق شناسایی نشده اند.

در زمان رضاخان ارتباط با مدرس و تلمّذ و شاگردی او یک جرم نابخشودنی بود؛ لذا افراد کوشش می کردند به خاطر نجات و حفظ جان خود، از تظاهر به این مسئله اجتناب کنند و در نتیجۀ گذشت زمان، اکثریت غالب دست پروردگان او به طور ناشناخته، دار فانی را وداع گفته و به استاد خود پیوسته اند. برخی از این تعداد نیز به خاطر عدم تظاهر و یا تمایل به سیاست و اخذ یک موضع بی طرفی! سالم مانده اند، چنان که دو یا سه نفر از آنان نیز، گرایش محسوسی به دربار منحوس خاندان پهلوی پیدا کردند و به مناصبی رسیدند. این دلایل موجب شد تا با تحقیق و بررسی بسیار، تنها به اسامی شمار کمی از شاگردان مدرس دست پیدا کنیم. به هر حال، اسامی برخی از کسانی که مدتی نزد شهید مدرس تلمذ نموده اند، ازاین قرار است:

آیت الله حاج میرزا علی آقا شیرازی، آیت الله مهدی الاهی قمشه ای، آیت الله حاج میرزا ابوالحسن شعرانی، سید کمال الدین نوربخش دهکردی، شیخ محمد حسین برهان، جلال الدین همائی، ابن یوسف شیرازی، بدیع الزمان فروزانفر، آقا سید علی اصغر سدهی، آقا سید ابوالحسن سدهی، حاج آقا صدر کوپانی، شیخ محمود مفید، شیخ محمد باقر الفت، شیخ محمد باقر نجفی، میرزا ولی الله جلیلی، محمد شریعت سنگلجی، آیت الله سید مرتضی پسندیده (برادر بزرگ امام خمینی)، شیخ علی اکبر کلاردشتی، شیخ محمد علی لواسانی، سید رضی لاهیجانی، ابن الدین آل آقا، شیخ الاسلام ملایری.[1]