سیره علمی امام رضا (علیه السلام)

امام رضا (علیه السّلام) همانند سایر امامان (علیهم السلام) از علم لدنّی بهره مند بود[1] و ویژگی علم و دانش آن حضرت چنان برجسته بود که به عالم آل محمد (صلی الله علیه و آله) ملقب گشت.

امام رضا (علیه السّلام) در زمان خود بالاترین مرجع در جهان اسلام بود و عالمان و فقیهان، سؤالاتشان را به نزد او مى‏ فرستادند. امام رضا (علیه‌السلام) خود، در مورد دانش بیکران حضرتش و برتری بر اندیشمندان و متفکّران علوم مختلف، می‌فرماید: «زمانی من در مسجد النبی (صلی الله علیه و آله) می‌نشستم و در آن موقع دانشمندان زیادی در مدینه بودند، هرگاه یکی از آنها در پاسخ پرسشی عاجز می شد و دیگران هم نمی‌توانستند از عهده جواب برآیند، همگی به من اشاره می‌کردند و مسائل مشکل را مطرح می‌کردند و من پاسخ همه آنها را می‌دادم».[2]

على بن الجهم می گوید: (پس از گفت­وگوى علمی كه امام رضا (علیه السلام) با مأمون داشت) مأمون براى نماز برخاست و دست محمد بن جعفر (عموی امام رضا علیه السلام) را كه در مجلس حاضر بود، گرفت و به او گفت: برادرزاده‏ات (امام رضا علیه السلام) را چگونه دیدى؟ او در پاسخ گفت: ایشان را عالم دیدم و هرگز ندیده‏ام كه با اهل علم رفت و آمد كرده باشد (یعنی علمش را از طریق درس و بحث و مدرسه کسب ننموده است). مأمون به او گفت: این برادرزاده تو از خاندان پیامبرى است كه پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره ایشان فرمود: نیكان خاندان من و اصیل­ترین آنان، در كودكى از همه مردم بردبارتر و در بزرگى از همه داناترند، به آنها چیزى نیاموزید كه آنها از شما داناترند و از باب هدایت شما را بیرون نخواهند برد و به گمراهى، واردتان نمى‏كنند… .[3]

ابو على بیهقى از ابراهیم بن عباس نقل نموده كه گفت: هرگز ندیدم از حضرت على بن موسى (علیهما السّلام) سؤالى شود مگر این كه پاسخ آن را می دانست، و از وى با اطّلاع­تر به تاریخ از ابتداى زمان تا روزگار و عصر خودش احدى را ندیدم، و مأمون با سؤال از هر چیز او را مرتّب امتحان مى‏كرد و او پاسخ درست می داد، و تمام گفتار و جواب‌ها و شواهدى كه مى‏آورد همه را از قرآن می فرمود… .[4]

رجاء بن ابی ضحاک، در باره سیره علمی امام رضا (علیه السلام) در بین راه مدینه تا مرو می گوید: …آن حضرت در هیچ شهری قدم نمی­گذاشت، جز این که اهالی آن سامان به دیدنش آمده، از وی مسایل و مشکلات دینی خود را می­­پرسیدند و ایشان برای آنان از پدرش و از پدران گرامیش و از علی (علیهم السلام) و از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بسیار حدیث نقل می کرد… .[5]

در شهر مرو نیز، امام با نشر و تبلیغ واقعیت ­های اسلام اصیل، به تبیین علوم و فرهنگ اسلامی در برابر مکاتب و فرهنگ­های منحرف اسلامی و غیر اسلامی پرداخت.

تشکیل کلاس‌های درسی در منزل و مسجد مرو و نیز ارسال نامه­های گوناگون در تبیین مبانی اصیل شیعه نمونه ای بارز از مبارزات علمی و فرهنگی امام می باشد. تشکیل این جلسات از یک سو نشانه عظمت علمی امام و تلاش وافر ایشان در انتقال دانش و معارف علمی و دینی به شیعیان و از دیگر سو نشانه گسترش حوزه‌های علمی و کانون‌های شیعی و از سوی سوم علامت ازدیاد مشتاقان و علاقه­مندان و شیعیان به آن حضرت بود.

ترویج احادیث اهل بیت (علیهم السلام) در میان ایرانیان، تربِیت شاگردان و پاسخ به سؤالات و شبهات از ثمرات تشکیل این جلسات بود.

فضای علمی به گونه ای بود که نه تنها امام، بلکه محدثان و دانشمندان شیعه نیز فرصت یافتند تا معارفی را که تا آن روز جز در خلوت نمی شد به زبان آورد، در جلسات درسی بزرگ و مجامع عمومی به زبان آورند.

مطالبی که به طور اختصار ذکر شد، بخش کوچکی از سیره علمی امام رضا (علیه السلام) است.