سید محسن امین

چکیده مقاله سید محسن امین

ابو محمدباقر، سید محسن امین فرزند سيد عبد الكريم، از شخصیت‌های برجسته شیعه است که زندگی و حیات بابرکتی داشته‌است، وی در سال 1284 قمری زاده شد و نسبش به امام علی بن الحسین (علیهما السلام) می‌رسد.

او جهت تحصیل در کودکی به دیگر روستای منطقه جبل عامل و سپس برای ادامه تحصیل به نجف اشرف مهاجرت کرد و در آن‌جا تحصیلاتش را زیر نظر اساتید بزرگ دنبال نمود و از علمای نجف گواهی اجتهاد دریافت کرد.

وی دست‌کم دارای سه فرزند پسر به نام‌های سيد حسن امين، سيد جعفر امين و سيد محمد باقر امين بود.

سید محسن امین عالمی پرجرأت در بیان نظریات و از پیشگامان اصلاح اندیشه شیعی در دوران معاصر به شمار می‌رود. او پس از بازگشت به جبل عامل، به اصلاح خرافات و نادرستی‌هایی در نقل تاریخ عاشورا و سوگواری‌ها پرداخت؛ چنان‌که اقدام برای تصحیح روش عزاداری در سوگ امام حسین (علیه السلام) او را در مقابله‌ای سخت و اتهام‌انگیز قرار داد.

وی با انگیزه احیاء و نشر معارف دینی و اصلاح سنت‌هایی که در نظر او مخالف عقل و شرع بود، به دمشق هجرت کرد و به فعالیت‌های گوناگون علمی و فرهنگی پرداخت و در سال 1361 قمری/ 1942 میلادی به عضویت «مجمع علمی عربی» دمشق درآمد و تا پایان عمر از فعالان این مجمع بود.

با فروکش کردن شعله‌های جنگ جهانی و اشغال سرزمین‌های اسلامی از سوی فرانسه و انگلیس، سید محسن امین به عنوان مرجع مؤمنان منطقه، به تأیید، تقویت و هدایت نیروهای استقلال‌طلب پرداخت.

او در تمام عمرش مشغول تصنیف و تألیف بود حتی در پیری از این کار دست نکشید.

سید محسن امین سرانجام در رجب سال 1371 قمری (1330 شمسی) دیده از جهان فروبست و در زینبیه دمشق، به خاک سپرده‌شد.

 

زندگی‌نامه سید محسن امین

سید محسن امین در سال 1284 قمری در خاندانی مشهور از سادات در قریه شقرا از جبل عامل لبنان زاده شد.[1]

وی جهت تحصیل، در کودکی به دیگر روستای منطقه جبل عامل و سپس برای ادامه تحصیل به نجف اشرف مهاجرت کرد و در آن‌جا تحصیلاتش را زیر نظر اساتید بزرگ دنبال نمود و از علمای نجف گواهی اجتهاد دریافت کرد.

وی از شخصیت‌های برجسته شیعه است که زندگی و حیات بابرکتی داشته است. در ادامه به فرازهایی از زندگی ایشان اشاره می‌شود.

 

نسب و خاندان سید محسن امین

آل امین در گذشته‌های دور در شهر حله در کشور عراق روزگار می‌گذراندند که دست سرنوشت این مردم سخت‌کوش را به جبل عامل کوچاند.[2]

ابو محمد باقر، محسن بن عبد الكريم بن على بن محمد امين بن موسى بن حيدر بن احمد بن ابراهيم، نسبش به‏حسين ذي الدمعة فرزند زيد شهيد مى‏رسد.[3] براین‌اساس نسب خاندان او به امام علی بن الحسین (علیهما السلام) می‌رسد.[4]

 

والدین سید محسن امین

پدرش سيد عبد الكريم امين «الحسيني العاملي»‏[5] و مادرش دختر شیخ محمد حسن فلحه المیسی از عالمان عصر خویش بود.[6]

 

ولادت سید محسن امین

سید امین در سال 1284 قمری در خاندانی مشهور از سادات در قریه شقرا از جبل عامل لبنان زاده شد.[7]

 

اسم و کنیه مشهور سید محسن امین

نامش سید محسن و کنیه‌اش أبو محمد الباقر است.[8]

 

خانواده سید محسن امین

خانواده یکی از مهم‌ترین کانون‌هایی است که در سرنوشت و شکل‌گیری شخصیت افراد، نقش اساسی دارد. در مورد خانواده (همسر یا همسران و فرزندان) سید محسن امین بعد از فحص و جست‌وجو در منابع تاریخی، پیرامون همسر یا همسران وی، مطلبی به‌دست نیامد، اما در باره فرزندان او، اطلاعات محدودی موجود است که در جای خود، به آن‌ها پرداخته خواهدشد.

 

فرزندان سید محسن امین

سید محسن فرزندان با فضیلتی به یادگار گذاشت که از باقیات صالحات وی به شمار می‌آیند و کارهای علمی وی را تکمیل نمودند.

اما به تعداد دقیق فرزندان امین دست نیافتیم، ولی نام برخی از فرزندان وی در منابع بیان شده‌است.

1. سيد محمد باقر امين: پدرش ظاهرا در منزل ایشان بود که از دنیا رفته و از آن‌جا به سوی حرم حضرت زینب (سلام الله علیها) تشییع شد.[9]
2. سيد جعفر امين: او پسر وسطی جناب سید امین می‌باشد که در سال 1325 قمری در شقرا (جبل عامل) متولد شد و در سال 1401 ق در صيدا بعد از نقلش به بیمارستان وفات یافت و در شقرا دفن شد.[10]
3. سيد حسن امين:[11] او مستدرک اعیان الشیعه را در تکمیل اعیان الشیعه از پدرش نگاشته است. وی در سال 1326 قمری/ 1286 شمسی در دمشق متولد شد[12] و در 8 شعبان سال 1423 قمری/ 1381 شمسی درگذشت و در لبنان دفن شد.[13]

 

رحلت سید محسن امین

سید محسن امین سرانجام در ساعت 11[14] شب 4 رجب سال 1371 قمری (1330 شمسی)[15] پس از مدتی بیماری، دیده از جهان فروبست. مؤمنان پیکر پاکش را تا زینبیه دمشق، تشییع کردند و به‌خاک سپردند[16] و چنان‌که وصیت کرده‌بود، عینک، دوات و قلم‌هایش را نیز همراه او در حرم حضرت زینب (علیهاالسلام) دفن کردند.[17]

 

تحصیلات سیدمحسن امین

سید محسن امین، قرآن، نوشتن، شنا و اسب‌دوانی را به‌یاری پدر، مادر و خویشاوندان آموخت. چون به ۶ سالگی گام نهاد، به نحو و خوشنویسی روی آورد و از محضر دانشوران قبیله، کامیاب شد. او در سال ۱۲۹۷ قمری به روستای «عیثاالزط» شتافت و از اساتید آن سامان بهره‌گرفت. توقف در آن روستا حدود سه سال؛ یعنی تا حدود سال ۱۳۰۰ قمری به درازا کشید. سید محسن در این روستا با شخصی آشنا شد که وی آشنایی با او را نعمتی الهی می‌دانست. شرح قطر، صرف، شرح ابن ناظم بر الفیه، شرح جاربردی بر کافیه و مغنی از اندوخته‌های سید محسن فرزند عبدالکریم در «عیثاالزط» بود.

وی در سال ۱۳۰۱ قمری برای ادامه تحصیل به بنت جبیل رفت [18]و همراه شیخ محمد دبوق از محضر اساتیدی بهره‌برد.

سرانجام در رمضان ۱۳۰۸ قمری1891 میلادی به نجف اشرف هجرت کرد و تا 1319 قمری (1901 میلادی)، [19] در درس بزرگان حوزه آن‌دیار حضور یافت.[20]

وی افزون بر علوم دینی، مطالعات ادبی داشت و در سرودن شعر و نقد شعرنیز توانا بود.[21]

 

اساتید سید محسن امین

سید محسن امین، تا 13 سالگی از محضر اساتید قبیله بهره‌مند شد. او در حدود سه سال در روستای «عیثاالزط» از محضر سید جواد مرتضی دانشمند آن سامان بهره گرفت. وی در این روستا با پرهیزگاری به‌نام شیخ محمد دبوق آشنا شد. مردی هوشمند، پارسا، شیفته‌ دانش و ادیب که سید محسن آشنایی با او را نعمتی الهی می‌دانست. شرح قطر، صرف، شرح ابن ناظم بر الفیه، شرح جاربردی بر کافیه و مغنی از اندوخته‌های فرزند عبدالکریم در «عیثاالزط» بود.

سید محسن امین در سال ۱۳۰۱ قمری به بنت جبیل رفت و همراه شیخ محمد دبوق از محضر سید نجیب فضل الله حسنی عیناثی و شیخ موسی شراره بهره‌برد. حضور در بنت جبیل تا ۱۳۰۴ قمری ادامه یافت. در این سال شیخ موسی شراره دیده از جهان فروبست و فرزند عبدالکریم که تا بحث استصحاب معالم پیش رفته‌بود، ناگزیر در جست‌وجوی استادی دیگر برآمد. استادی که هرگز نیافت و چون توان مالی نداشت، هوای جنوب از سر برون کرده به گوشه‌نشینی، تدریس و مطالعه روی آورد.

اسامی مشايخ او

1- سيد محمد حسين‏

سید محسن در اين باره مى‏گويد: «اما در جبل عامل سيد محمد حسين بن سيد عبد الله پسر عمويم که قسمتى از شرح قطر در علم نحو و قسمتى از شرح سعد بر متن عُزّى در علم صرف را نزد او خواندم و او اوّلين استاد من بود.

2- سيد جواد مرتضى، در قريه عيثا كه نزد او شرح قطر الندى شرح ابن ناظم بر الفيه ابن مالك و قسمتى از كتاب مُغنى را خواندم.

3- سيد نجيب الدين فضل الله عامِلى عيناثى كه نزد او مطوّل و حاشيه ملا عبد الله و شرح شمسيه و كتاب معالم را تا مبحث استصحاب خواند.[22]

او در رمضان ۱۳۰۸ قمری/ 1891 میلادی، رهسپارنجف شد و تا 1319 قمری (1901 میلادی) حضور داشت و از محضر بزرگانی بهره‌برد که از جمله آن‌ها می‌توان به شخصیت‌های ذیل اشاره نمود:

4. سید علی بن سید محمود عاملی.
5. شیخ الشریعه اصفهانی.[23]
6. ملاحسینقلی همدانی.
7. محمد طه نجف.
8. حاج آقا رضا همدانی.
9. محمد حسن مامقانی.
10. آخوند خراسانی.
11. محمد باقرنجم آبادی.
12. سید احمد کربلایی. وی نزد دو نفر اخیر سطوح و خارج فقه و اصول را آموخت و به درجه اجتهاد نائل شد و خود نیز شاگردانی تربیت کرد.[24]

 

شاگردان سید محسن امین

امین با تلاش مدام و پشتکار عالی در حالی که مدارج علمی را یکی پس از دیگری طی می‌نمود، هم‌زمان بر کرسی استادی تکیه زده و شاگردان بزرگی تربیت نموده‌است که برخی از آنان عبارتند از:

1. سید حسن فرزند عمویش سید محمود. 2. سید مهدی بن سید حسن آل ابراهیم حسینی عاملی. 3. شیخ منیر عسیران. 4. سید امین بن سید علی احمد حسینی عاملی. 5. شیخ علی بن شیخ محمد مروه عاملی حداثی. 6. شیخ عبداللطیف شبلی ناصر عاملی حداثی. 7. استاد ادیب تقی دمشقی. 8. شیخ مصطفی خلیل صوری. 9. شیخ علی صوری. 10. شیخ حسین سمرو حمّصی غوری. 11. شیخ علی شمیع حمصی غوری. 12. شیخ علی جمال.[25]

 

شخصیت و ویژگی‌های علمی سید محسن امین

سید محسن امین، عالمی پرجرأت در بیان نظریات خویش بود؛ چنان‌که اقدام برای تصحیح روش عزاداری در سوگ امام حسین (علیه السلام)، او را در مقابله‌ای سخت و اتهام‌انگیز قرار داد.[26]

او با انگیزه احیاء و نشر معارف دینی و اصلاح سنت‌هایی که در نظر او مخالف عقل و شرع بود، به دمشق هجرت کرد و به فعالیت‌های گوناگون علمی و فرهنگی پرداخت.

وی در سال 1361 قمری/ 1942 میلادی به عضویت «مجمع علمی عربی» دمشق درآمد و تا پایان عمر از فعالان این مجمع بود.[27]

در شخصیت علمی امین دو ویژگی «نقد برخی مذاهب و گرایش‌ها» و «کوشش در ایجاد همبستگی اسلامی» در کنار یک‌دیگر دیده می‌شود. وی در حالی‌که با نوشتن کتاب‌هایی؛ چون «کشف الارتیاب و العقود الدریه»، به رد عقاید وهابیت پرداخته‌است،[28] در اثر دیگرش «حق الیقین في لزوم تألیف بین المسلمین» بر ضرورت هم‌آوایی مسلمانان تأکید کرده‌است. [29]

 

اشعار سید محسن امین

امین علاوه بر ادبیات، علوم دینی، تاریخ و سیره و …، شعر نیز می‌سروده‌است. وی ديوانی از شعر دارد و قصيده‏اى كه داراى شصت بيت است.[30]

قصيده‌ای به نام جواب بغدادية.[31]  آیا این همان قصیده 60 بیتی باشد یا غیر از آن، اطلاعی نداریم.

والعقود الدرية، منظومه شعری در رد بر وهابيت؛ منظومه‌ای از سيد محسن امين که با كتابش كشف الارتياب به چاپ رسیده‌است.[32] وی يكى از شعرای غدير محسوب می‌شود.[33]

او هم‌چنین «ديوان الإمام علي بن أبي طالب (علیهما السلام)» را جمع‌آوری نموده‌است و انتشارات دمشق در سال 1636 قمری و انتشارات نجف اشرف بدون تاريخ آن‌را چاپ نموده‌اند.[34]

 

اقدامات سید محسن امین

مرحوم سيد محسن امين از نظر منطق عملى اجتماعى و تأسيس مؤسسات اجتماعى مقام شامخى دارد.[35]

اين رهبر بزرگ دينى شيعى مذهب كه از مفاخر بزرگ عالم اسلام مى‌‏باشد، در بسيارى از كارها بايد سرمشق قرار بگيرد.[36]

در ادامه با برخی از اقدامات ایشان آشنا می‌شنویم.

1. روشنگری و آگاه‌سازی:

او که به‌چیزی جز نیک‌بختی مسلمانان نمی‌اندیشید، با همه توان برای از میان برداشتن سه عامل تیره‌روزی مؤمنان؛ یعنی ناآگاهی، تفرقه و کژروی‌ها به نورافشانی پرداخت. ایجاد مدرسه‌هایی برای آموزش و پرورش دختران و پسران، وقف زمین و ساختمان‌هایی برای پیشبرد اهداف آموزشی و چاپ و انتشار کتاب‌های ویژه این آموزش‌گاه‌ها، بخشی از تلاش‌های دانشور بیدار جبل عامل در زدودن زنگار ناآگاهی و جهل از جامعه‌ اسلامی به شمار می‌آید.

نگارش کتاب «لواعج الاشجان» درباره شهادت امام حسین (علیه‌السلام) و نیز مجموعه پرارزش «المجالس السنیه» در مناقب و مصائب معصومان پاک (علیهم السلام)، گوشه‌ای از کوشش‌های وی در از میان برداشتن کژروی‌های موجود در برگزاری عزای پیشوایان پاک به ویژه حضرت امام حسین (علیه السلام) شمرده می‌شود.

البته آن بزرگوار به این بسنده نکرده، با نوشتن رساله «التنزیه» ضربه‌ای اساسی به پیکر کژاندیشان ناآگاه وارد ساخت.

2. مرجع وحدت و استقلال:

با فروکش کردن شعله‌های نبرد جهانی دوم و اشغال سرزمین‌های اسلامی از سوی فرانسه و انگلیس، سید محسن امین به‌عنوان مرجع مسلمانان منطقه، به تأیید، تقویت و هدایت نیروهای استقلال طلب پرداخت.

در این زمان،‌ فرانسویان در نخستین اقدام، پاشیدن بذرهای تفرقه را تنها راه مقابله با مسلمانان یافتند، البته این امر با مهارتی ویژه انجام می‌شد. برای مثال؛ قانون ضداسلامی وضع می‌کردند و چون با مخالفت دانشمندان دینی و مردم روبرو می‌شدند، اهل سنت را از اجرای آن معاف می‌ساختند. بدین‌ترتیب راه دو گروه مسلمان از یک‌دیگر جدا می‌شد. سید محسن در برابر این نقشه پلید ایستادگی کرده، با اقدام‌های خویش آن‌را بی‌اثر می‌ساخت. او برای این‌که نشان دهد میان شیعه و سنی فاصله‌ای نیست، در مدرسه علویه که خود بنیاد نهاده بود، از استادان شیعه و سنی یکسان بهره‌می‌برد.

وحدت در این مدرسه چنان بود که علی قضمانی – دانش آموز اهل سنت – به‌عنوان مؤذن انتخاب شده، هر روز به روش برادران اهل‌سنت در مدرسه اذان می‌گفت. مرجع کهن‌سال شیعه خود را پدر مهربان برای همه مسلمانان و بلکه همه انسان‌ها به‌شمار می‌آورد و درگیری میان آنان را شایسته مقام انسانیت نمی‌دانست.

کردار و گفتار مرجع بزرگ مسلمانان جبل عامل سبب شد که استعمار هرگز نتواند نقشه اختلاف میان برادران مسلمان را پیاده کند، البته آن مرد الهی تنها بدین‌مقدار بسنده نکرده، با سخنان روشن‌گرانه خویش مردم را به سوی استقلال و رهایی از بند بیگانگان فرامی‌خواند. کارگزاران فرانسوی که وجود دانشمند پرنفوذی چون سید محسن را در صفوف مردم به سود خویش نمی‌دیدند، بر آن شدند تا با سپردن مقام «رئیس علمای شیعه در سوریه و لبنان» بدان بزرگوار، وی را به‌خویش نزدیک ساخته، فعالیت‌هایش را تحت کنترل قرار دهند، اما سید از پذیرش پیشنهاد افسر فرانسوی سرباز زده، فرمود: من از سوی خداوند وظیفه‌ای که یادآوری کردید، به‌عهده دارم و کسی که از سوی پروردگار وظیفه‌ای را به‌عهده گرفته، ممکن نیست از سوی فرمانده شما نیز بدان گمارده شود. پس به‌خاطر اعتمادی که فرمانده به‌من نشان داد، تشکرم را به‌وی ابلاغ کن و بگو خداوند به‌یاری قناعت، مرا از خانه خوب، اتومبیل ویژه، مقام والا و همه آن چه پیشنهاد کردید، بی‌نیاز ساخته است، البته مرجع بزرگ مسلمانان و سوریه هرگز به نجات کشور و مردمی خاص نمی‌اندیشید. در نگاه آسمانی وی، همه کشورهای اسلامی وطن شمرده می‌شدند و همه ساکنان آن برادران یک‌دیگر به‌شمار می‌آمدند؛ بنابراین هنگامی‌که فلسطین به‌وسیله‌ بریتانیا اشغال شد و مردمش تحت فشار قرار گرفتند، قدرتمندانه به‌میدان مبارزه گام نهاد و مردم را به دفاع از آن فراخواند.

ناگفته پیدا است که تلاش‌های خستگی‌ناپذیر سید محسن امین در از میان برداشتن اختلاف‌ها و پیش‌گیری از تفرقه مسلمانان به زمانی خاص محدود نبود. آن بزرگوار پس از استقلال سوریه نیز بر وحدت، ارج بسیار می‌نهاد و هیچ چیز را با این گوهر رهایی‌بخش معاوضه نمی‌کرد. برای مثال؛ هنگامی‌که دولت سوریه قانون انتخابات را تصویب کرد، در اطلاعیه‌ای اعلام داشت که تعدادی از کرسی‌های مجلس را در اختیار اهل سنت و بقیه را در اختیار اقلیت‌های مذهبی قرار داده‌است. مرجع بزرگ شیعه، در برابر این قانون که آشکارا شیعه را از برادران اهل سنت جدا ساخته و در گروه اقلیت‌ها قرار می‌داد، ایستادگی کرد و در نامه‌ای به سران دمشق یادآور شد که شیعه همه مسلمانان را یک گروه می‌داند و هرگز خود را از برادران اهل سنت جدا نمی‌شمارد. بدین‌ترتیب حکومت قانون را اصلاح کرد و شیعه و سنی را در یک گروه جای داد. مجموعه تلاش‌های آن فقیه وارسته در قبل و بعد از استقلال سوریه، دولت را بر آن داشت که نام محله زندگی آن آفتاب بی‌غروب را به محله‌ «امین» تغییر دهد.

آن بزرگوار در ۱۳۵۲ قمری. راه ایران پیش گرفت و ضمن زیارت امام علی بن موسی الرضا (علیهما السلام)، بخش‌هایی از کتاب نفیس اعیان الشیعه را نیز به پایان رساند.[37]

او هم‌چنین برای اعتلای فرهنگ جوانان شیعه مدارسی تأسیس کرد و خود به تألیف برخی کتاب‌های درسی اقدام نمود.[38]

سید محسن امین برای تأمین منابع تحقیق و تألیف به نقاطی چون سوریه، اردن، فلسطین، مصر، عراق و ایران سفر کرد.[39]

3. تلاش برای اصلاح شعایر دین:

سید محسن امین از پیش‌گامان اصلاح اندیشه شیعی در دوران معاصر به‌شمار می‌رود. او پس از بازگشت به جبل عامل، به اصلاح خرافات و نادرستی‌هایی در نقل تاریخ عاشورا و سوگواری‌ها پرداخت. وی در این مسیر کتاب‌هایی تألیف کرد تا جایگزین کتاب‌های رایج مقتل شود؛ کتاب‌هایی مانند:

الف) لواعج الأشجان في مقتل الامام الحسین.

ب) اصدق الاخبار في قصة الأخذ بالثار در شرح حالات توابین.

ج) الدر النضید في مراثی السبط الشهید.[40]

د) المجالس السنیة في مصائب و مناقب العترة النبویة.[41]

هـ) اقناع اللائم علی اقامة المآتم.[42]

 

پاسخ به شبهات سید محسن امین

با توجه به شبهات بسیاری که از سوی معاندان افکنده می‌شود، این رسالت دانشمندان دینی است که به این شبهات پاسخ مستدل و محکم ارائه کنند، از جمله علمایی که به این وظیفه عمل کردند، جناب امین عاملی است.[43]

وی کتاب‌هایی در این زمینه و پاسخ به سؤالات تألیف نموده که برخی از آن‌ها عبارتند از: «نقض الوشيعة في عقائد الشيعة (در پاسخ به اتهامات موسى جاراللّه)»،[44] «الشيعة و المنار»،[45] «كشف الارتياب» در رد بر وهابيت،[46] «جوابات المسائل الصافيتية»، «جوابات المسائل العراقية»، «الحصون المنيعة في رد ما أورده صاحب المنار فى حق الشيعة» و بيش از بيست رساله در رديه‏ها و نقدها.[47]

 

مخالفت سیدمحسن امین با تحریف قرآن

مسأله تحریف و عدم تحریف قرآن مورد اختلاف میان مسلمانان اعم از شیعه و اهل سنت قرار گرفته‌است. این مسئله موجب طعنه‌ها و افتراهایی از جانب مخالفان و حتی اهل سنت شده‌است؛ براین‌اساس دانشمندان بزرگی با دیدگاه تحریف قرآن شدیدا مخالفت و مبارزه نموده‌اند که از جمله آنان دانشمند محترم جناب سيد محسن امين عاملى می‌باشد.

وی نه تنها درباره سلامت قرآن از تحريف گواهى داده‏است،[48] بلکه در كتاب خود (اعيان الشيعه) كه درباره زندگانى شخصيت‌هاى شيعه در طول تاريخ مى‏باشد، نداى عدم تحريف قرآن سر مى‏دهد. او در مورد كسى كه تحريف را به شيعه نسبت داده، مى‏گويد: اين دروغ و افتراء است که ابن حزم هم از آن متابعت كرده‌است … و بزرگان و محدثين شيعه، بر خلاف آن معتقدند.[49]

وی در جاىی ديگر مى‏گويد: هيچ كس از اماميه نه در گذشته و نه حال، نگفته كه چيزى بر قرآن افزوده شده، يا چيزى از آن كسر شده‌است، بلكه همه اتفاق نظر دارند كه چيزى بر آن افزوده نشده است و كسانى كه مورد توجه هستند، معتقدند كه مطلبى از آن كم نشده‌است. پس هركس خلاف اين را به اماميه نسبت دهد، دروغگو است و نسبت به خدا و رسولش هتک حرمت كرده‌است.[50]

 

تألیفات سید محسن امین

آیت الله امین در تمام عمرش مشغول تصنیف و تألیف بود، حتی در پیری از این کار دست نکشید. وی خود در شوال سال 1370 قمری چنین گفت: اکنون عمرم به 86 رسیده در حالی‌که استخوان‌ها سست و قوت بدنی شکننده شده‌است، با این حال بر آنم که روز و شب و صبح و عصر و در سفر و حضر، دست از تصنیف و تألیف برندارم.[51]

او می‌گوید: «گفته می‌‌شود اگر تألیفات مرحوم مجلسی را بر عمر وی تقسیم کنند سهم هر روز او جزوه‌ای خواهد شد که این سخن را اغراق‌آمیز دانسته‌اند با این‌که وی هم دستیار داشت و هم ثروت که ما این دو را نداشتیم. گاه می‌‌شد که برای مقابله و تصحیح مطبعی کتابی که چاپ می‌‌کردیم، کسی نبود کمک کند و به تنهایی مقابله و تصحیح می‌‌کردم که وقت زیادی را اشغال می‌‌کرد. لیکن ما تا توانستیم عزلت گزیده و از مردم دور باشیم. البته نظارت بر امور اجتماعی و فصل خصومت و تدبیر امور معاش و مسائل دیگر نیز بود …». از سید محسن امین، حدود ۱۰۰ جلد کتاب و رساله بر جای مانده‌است.[52]

برخی از کتاب‌های وی عبارتند از:

1. اعیان الشیعة.[53] 2. حق الیقین في لزوم التألیف بین المسلمین. 3. لواعج الاشجان في مقتل الحسین. 4. إقناع اللائم على إقامة المآتم.[54] 5. العقود الدرية[55] منظومه شعری است که با کتاب «كشف الارتياب» در رد بر وهابيت، به چاپ رسیده‌است.[56] 6. ابو الحسين زيد الشهيد.[57] 7. مَعَادنُ الجواهرِ و نَزْهَةُ الْخَوَاطر.[58] 8. صحيفه خامسه سجّاديّه.[59] 9. عجائب أحكام أمير المؤمنين علىّ بن أبي‌طالب (عليهما السّلام).[60] 10. نقض الوشيعة في عقائد الشيعة (در پاسخ به اتهامات موسى جاراللّه).[61] 11. اصدق الاخبار في قصة الاخذ بالثار.[62] 12. تحریر كتاب علىّ بن إبراهيم قمّى.[63] 13. الشيعة و المنار.[64] 14. التنزیه لاعمال الشبیه. [65] 15. البحر الزّخّار فى شرح احاديث الائمة الاطهار. 16. شرح ايساغوجى. 17. ارشاد الجهّال. 18. الدُّر الثمين. 19. التقليد آفة العقول. 20. حذف الفضول عن علم الأصول. 21. حواشى المعالم. 22. حاشية القوانين. 23. الدرّ المنظّم في مسألة تقليد الاعلم. 24. اساس الشريعة. 25. ارجوزة فى النكاح. 26. تحفة الاحباب فى آداب الطعام و الشراب. 27. جوابات المسائل الدمشقية. 28. جوابات المسائل الصافيتية. 29. جوابات المسائل العراقية. 30. جناح الناهض الى تعلّم الفرائض. 31. كشف الغامض فى احكام الفرائض. 32. سفينة الخائض فى بحر الفرائض. 33. حواشى العروة الوثقى. 34. الروض العريض فى احكام تصرفات المريض. 35. الدروس الدينية. 36. شرح التبصرة. 37. درر العقود فى حكم زوجة الغائب و المفقود. 38. دروس الحيض و الاستحاضة و النفاس. 39. الدرّ الثمين فى اهمّ ما يجب معرفته على المسلمين. 40. الدرّة البهيّة فى تطبيق الموازين الشرعية على العرفية. 41. كاشفة القناع فى احكام الرضاع. 42. الاجرومية الجديدة. 43. صَفْوَة الصَّفْو فى علم النحو. 44. المنيف فى علم التصريف. 45. ارجوزة فى الصرف. 46. حاشية المطوّل. 47. ارجوزة فى علاقات المجاز و شرحها. 48. الرحلة الحِمِّصيّة. 49. الرحلة العراقية. 50. الرحلة الحجازية الاولى. 51. الرحلة الحجازية الثانية. 52. الرحلة العراقية الايرانية. 53. ابو تمام الطائى. 54. ابو فراس الحمدانى. 55. ابو نواس. 56. حاشية الغرر و الدُّرَر. 57. حاشية مفتاح الفلاح. 58. حاشية الصحيفة الثانية السجادية. 59 مفتاح الجنات. 60. العلويات العشرون. 61. عجائب احكام اميرالمؤمنين في المفاخرة بين الراحة و التعب. 62. الامالى. 63. القول السديد في الاجتهاد و التقليد. 64. حواشى امالى المرتضى. 65. الحصون المنيعة في رد ما اورده صاحب المنار فى حق الشيعة. 66. الدرر المُنتَقاة لاجل المحفوظات. 67. دعبل الخزائى. 68. الدر النضيد فى مراثي السبط الشهيد. 69. شرح غريب الصحيفة الثانية السجادية. 70. فوائد فى مسائل متفرقة. 71. المجالس السَّنيّة فى مناقب و مصائب العترة النبوية. 72. ملحق الدر النضيد. 73. العقود الدرّية. 74. مناسك الحج. 75. المسائل الدمشقية في الفروع الفقهية. 76. مولد النبوى الشريف. 77. بيش از بيست رساله در رديه‏ها و نقدها. 78. پنج رساله در مفاخرات و رساله‏هاى ديگر.[66]

 

مخالفان سید محسن امین

یکی از رسالت‌های دانشمندان واقعی مبارزه با جهل و خرافات است که البته چنین شخصی از تیر تهمت و افترای برخی از عالمان و جاهلان معاند بی‌نصیب نخواهد ماند.

سید محسن امین عالمی پرجرأت در بیان نظریات خویش بود؛ چنان‌که اقدام برای تصحیح روش عزاداری در سوگ امام حسین (علیه السلام) او را در مقابله‌ای سخت و اتهام‌انگیز قرار داد.[67]

البته آن بزرگوار بدین بسنده نکرده، با نوشتن رساله «التنزیه» ضربه‌ای اساسی به پیکر کژاندیشان ناآگاه وارد ساخت. در پی‌انتشار این اثر، که با هدف پاکسازی گردهمایی مذهبی از بدعت‌ها و گمراهی‌ها انجام شد، مردم ناآگاه چنان در برابرش موضع گرفتند، که برخی از دوستانش خطر «انقلاب عوام» را به وی گوشزد کردند. سید محسن امین خود در این‌باره می‌گوید: «در برابر این رساله، برخی از مردم برخاسته، هیاهو برپا ساختند و ناآگاهان را به هیجان آوردند …، آن‌ها در میان بخش گسترده ناآگاه جامعه چنین پخش کردند که فلانی (سید محسن امین) برپا داشتن عزای امام حسین (علیه السلام) را حرام کرده و علاوه بر این مرا به خروج از دین متهم ساختند».[68]

تبلیغات فراگیر علیه سید محسن امین چنان مؤثر افتاد که حتی گروهی از گویندگان مذهبی در مسجدها به بیان گمراهی‌هایش پرداختند و برخی از مردم با گرو نهادن خانه‌ خود و به دست آوردن اندکی پول، در جهاد نامقدس ضد او شرکت جستند.[69]

 

کتابنامه مقاله سید محسن امین

1. امین، سید محسن؛ اعیان الشیعه؛ به کوشش: امین، سید حسن؛ بیروت، 1403ق / 1983 م.
2. امین، سید محسن؛ آئین سوگواری (ترجمه اقناع اللائم علی اقامة المآتم)؛ مترجم: زهرآب، علی؛ نشر حبیب.
3. امین، سید محسن؛ المجالس السنیة في مناقب و مصائب العترة النبویة؛ ناشر: مکتبة الحیدریة، بی‌جا، 1386 ش.
4. امین، سید مهدی؛ نگاهی گذرا به زندگی و آثار علمی سید حسن امین؛ کتاب ماه دین، اسفند 1381 – شماره 65.
5. امینی، عبد الحسین؛ الغدير؛ ترجمه: جمعى از نويسندگان؛ ناشر: بنياد بعثت‏، تهران‏، بی‌تا.
6. امين، سيد محسن؛ أعيان الشيعة؛ ناشر: دار التعارف للمطبوعات‏، بيروت ، 1406 ق.‏
7. امينى‏، عبدالحسین؛ الغدير؛ ناشر: مركز الغدير، چاپ اول، قم‏، 1416 ق‏.
8. آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن؛ الذريعة إلى‏ تصانيف ‏الشيعة؛ ناشر: اسماعيليان قم و كتابخانه اسلاميه تهران‏، 1408 ق.‏
9. جعفريان، رسول؛ افسانه تحريف قرآن؛ ترجمه: شريفى،‏ محمود؛ ناشر: مؤسسه انتشارات امير كبير، چاپ اول، تهران‏، 1382 ش‏.
10. حسينى تهرانى‏، سيد محمد حسين؛ امام شناسى؛ ناشر: علامه طباطبايى‏، چاپ سوم، مشهد، 1426 ش‏.
11. حسينى جلالى،‏ سيد محمد حسين؛ ‏فهرس‏التراث؛ ناشر: انتشارات دليل ما، قم، 1422 ق.
12. حمود، محمد؛ الرجل و العقیدة، الثقافة الاسلامیة؛ دمشق، 1407 ق، شم 12.
13. دانشنامه اسلامی (ویکی اهل بیت).
14. زراقط، عبد المجید؛ الجانب الاصلاحی للعلامه السید محسن العاملی: المصلح الاسلامي السید محسن الامین؛ دمشق، 1412 ق / 1992 م.
15. سبحانى، جعفر؛ في ظل أصول الإسلام، تقرير: الهادى‏، جعفر؛ ناشر: مؤسسه امام صادق (علیه السلام‏)، چاپ دوم، قم‏، 1414 ق.
16. سلیم بن قیس؛ ‏اسرار آل محمد (ترجمه كتاب سليم بن قيس)؛ مترجم: انصارى،‏ اسماعيل؛ ناشر: الهادي‏، چاپ اول، قم‏، 1416 ق.‏‏
17. شریف رازی، محمد؛ گنجینه دانشمندان؛ تهران، 1352 ش.
18. صدوق، محمد بن علی؛ الهداية في الأصول و الفروع؛ ناشر: مؤسسه امام هادى (علیه السلام)، چاپ اول، قم‏، 1418 ق‏.
19. عسكرى‏، سيد مرتضى؛ نقش ائمه در احياى دين؛ ناشر: مركز فرهنگى انتشارات منير، چاپ اول، تهران‏، 1382 ش.‏
20. عطايى‏، على؛، پاسخ‏هاى ما؛ نشر مشعر، چاپ دوم، تهران‏، 1385 ش.‏
21. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله؛ اللوامع الإلهية في المباحث الكلامية؛ تحقيق و تعليق: قاضى طباطبائى‏، سید محمد علی؛ ناشر: دفتر تبليغات اسلامى‏، چاپ دوم، قم‏، 1422 ق‏.
22. فضل الله، هادی؛ السید محسن الامین؛ الثقافة الاسلامیة، دمشق، 1410 ق، شم 29.
23. كاتب واقدى، محمد بن عمر؛ الطبقات‏الكبرى؛ ترجمه: مهدوى دامغانى، محمود؛ ناشر: انتشارات فرهنگ و انديشه، تهران، 1374 ش.
24. كثيرى،‏ سيد محمد؛ ‏السلفية بين أهل السنة و الإمامية؛ ناشر: الغدير، چاپ اول، بيروت‏، 1418 ق‏.
25. مجله المجمع العلمی العربی؛ دمشق، 1372 ق / 1952 م، شم (2) 27.
26. مرکز کامپیوتری علوم اسلامی نور، نرم افزار تراجم.
27. مطهرى‏، مرتضى؛ مجموعه‏ آثار استاد شهيد مطهرى، صدرا.
28. مطهرى‏، مرتضى؛ مجموعه يادداشت‏هاى استاد مطهرى، صدرا. ‏
29. موسوى زنجانى، سيد ابراهيم؛ عقائد الإمامية الإثني عشرية؛ ‏ناشر: مؤسسة الأعلمي‏، چاپ سوم، بيروت‏، 1413 ق‏.
30. سابرینا، مروین؛ ترجمه: امين، هيثم؛ تصحیح: جودت، فخرالدين؛ حرکة الاصلاح الشیعی، علماء جبل عامل و ادباؤه من نهایة الدولة العثمانیة الی بدایة استقلال لبنان؛ مترجم: امین، هیثم؛ دارالنهار، بیروت، 2008 م.
31. ميلانى، سيد على؛ التحقيق في نفى التحريف عن القرآن؛ ناشر: الحقائق‏، چاپ سوم‏، قم‏، 1426 ق.
32. نجار زادگان‏، فتح الله‏؛ تحريف ناپذيرى قرآن؛ ناشر: مشعر، چاپ اول، تهران‏، 1384 ش‏‏.
33. هاشمی، احسان؛ الکلیة؛ بیروت، 1928 م، شم 15.

 

[1]. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، به کوشش: امین، سید حسن، ج 10، ص 333.

[2] دانشنامه اسلامی (ویکی اهل بیت).

[3]. مرکز کامپیوتری علوم اسلامی نور، نرم افزار تراجم.

[4] دانشنامه اسلامی (ویکی اهل بیت).

[5]. امین، سید محسن، امین اعیان الشیعه، به کوشش: امین، سید حسن، ج ‏1، ص 13.

[6]. همان، ج 10، ص 333.

[7]. امین، سید محسن، امین اعیان الشیعه، به کوشش: امین، سید حسن، ج 10، ص 333.

[8]. امین، سید محسن، أعيان‏الشيعة، ج ‏11، ص 7.

[9]. امين، سيد محسن، أعيان‏الشيعة، ج ‏10، ص 423.

[10]. همان، ج 4، ص 139.‏

[11]. حسينى تهرانى‏، سيد محمد حسين، امام شناسى، ج 14، ص 253.

[12]. امین، سید مهدی، نگاهی گذرا به زندگی و آثار علمی سید حسن امین، کتاب ماه دین، اسفند 1381 – شماره 65.

[13]. همان.

[14]. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، به کوشش: امین، سید حسن، ج ‏10، ص 422.

[15]. همان، ص 383؛ صدوق، محمد بن علی، الهداية في الأصول و الفروع، المقدمة، ص 10.

[16]. موسوى زنجانى، سيد ابراهيم، عقائد الإمامية الإثني عشرية، ج ‏1، ص 216‏.

[17]. دانشنامه اسلامی (ویکی اهل بیت).

[18]. امین، سید محسن، امین اعیان الشیعه، به کوشش: امین، سید حسن، ج 10، ص 333 و 334 و 341 و 352 و 351؛ حمود، محمد، الرجل و العقیدة، ص 117 و 118.

[19]. همان، ص 333 و 334و 341 و 351 و 352؛ همان، ص 11 و 118.

[20]. ر ک: دانشنامه اسلامی ویکی اهل البیت.

[21]. اعیان الشیعه، ج 10 ص 333 و 334و 341 و 351 و 352؛ الرجل و العقیدة، ص 11 و 118.

[22]. مرکز مطالعات علوم اسلامی، نرم افزار تراجم.

[23]. دانشنامه اسلامی ویکی اهل البیت.

[24]. امین، سید محسن، امین اعیان الشیعه، به کوشش: امین، سید حسن، ج 10 ص 333 و 334و 341 و 351 و 352؛ حمود، محمد، الرجل و العقیدة، ص 11 و 118.

[25]. امین، سید محسن، امین اعیان الشیعه، به کوشش: امین، سید حسن، ج 10 ص 371.

[26]. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، به کوشش: امین، سید حسن، ج 10 ص 11 و 118؛ حمود، محمد، الرجل و العقیدة، ص 121 – 123.

[27]. نک: مجله المجمع العلمی العربی، ص 620.

[28]. نک: هاشمی، احسان، الکلیة، ص 401، شم 15.

[29]. نک: زراقط، عبد المجید، الجانب الاصلاحی للعلامه السید محسن العاملی: المصلح الاسلامي السید محسن الامین، ص 184 و 185.

[30]. عسكرى‏، سيد مرتضى، نقش ائمه در احياى دين، ج ‏2، ص 313.‏

[31]. آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن، الذريعةإلى‏تصانيف‏الشيعة، ج ‏9، ص 976.‏

[32]. كثيرى،‏ سيد محمد، ‏السلفية بين أهل السنة و الإمامية، ص 381.

[33]. امینی، عبد الحسین، الغدير، ترجمه: جمعى از نويسندگان، ج ‏11، ص 63.

[34]. حسينى جلالى،‏ سيد محمد حسين، فهرس‏التراث، ج ‏1، ص 83.

[35]. مطهرى‏، مرتضى، مجموعه يادداشت‏هاى استاد مطهرى، ج ‏1، ص 254، ‏

[36]. مطهرى‏، مرتضى، مجموعه‏ آثار استاد شهيد مطهرى، ج ‏20، ص 158،

[37]. دانشنامه اسلامی (ویکی اهل بیت).

[38]. نک: مجله المجمع العلمی العربی، ص 619.

[39]. شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج 1، ص 247؛ فضل الله، هادی، السید محسن الامین، ص 166 – 168.

[40]. سابرینا، مروین،، ترجمه: امين، هيثم، تصحیح: جودت، فخرالدين، حرکة الاصلاح الشیعی، علماء جبل عامل و ادباؤه من نهایة الدولة العثمانیة الی بدایة استقلال لبنان، ص 301.

[41]. امین، سید محسن، المجالس السنیة في مناقب و مصائب العترة الطاهرة، ج 1، ص 7.

[42]. ر ک: حرکة الاصلاح الشیعی، ، ص 302، 304 و 308.

[43]. سلیم بن قیس، ‏اسرار آل محمد (ترجمه كتاب سليم بن قيس)، مترجم، انصارى،‏ اسماعيل، ص 93.‏‏

[44]. نجار زادگان‏، فتح الله‏، تحريف ناپذيرى قرآن، ص 172.‏

[45]. ميلانى، سيد على، التحقيق في نفى التحريف عن القرآن، ص 29.

[46]. كثيرى، ‏سيد محمد، السلفية بين أهل السنة و الإمامية، ص 381؛ عطايى‏، على‏، پاسخ‏هاى ما، ص 198.

[47]. مرکز کامپیوتری علوم اسلامی نور، نرم افزار تراجم.

[48]. نجار زادگان‏، فتح الله‏، تحريف ناپذيرى قرآن، ص 35.

[49]. جعفريان، رسول، افسانه تحريف قرآن، ترجمه: شريفى،‏ محمود، ‏ص 109 و 110.

[50]. همان‏.

[51]. امین، سید محسن، ترجمه اقناع اللائم علی اقامة المآتم، آئین سوگواری، ترجمه: زهرآب، علی، ص 20.

[52]. دانشنامه اسلامی(ویکی اهل البیت).

[53]. امینی، عبدالحسین، الغدير، ج ‏3، ص 376 و 377‏.

[54]. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، اللوامع الإلهية في المباحث الكلامية، تحقيق و تعليق: قاضى طباطبائى‏، سید محمد علی، ص 598.

[55]. سبحانی، جعفر، في ظل أصول الإسلام، تقرير: الهادى‏، جعفر، ص 102.

[56]. كثيرى، ‏سيد محمد، السلفية بين أهل السنة و الإمامية، ص 381؛ عطايى‏، على، پاسخ‏هاى ما، ص 198.

[57]. كاتب واقدى، محمد بن عمر، الطبقات‏الكبرى، ترجمه: مهدوى دامغانى، محمود، ، ج  ‏6، ص 16.

[58]. حسينى تهرانى‏، سيد محمد حسين، امام شناسى، ج ‏14، ص 279 و ج ‏15، ص 12.

[59]. همان، ج ‏15، ص 65.

[60]. همان، ج‏11، ص 149.

[61]. نجار زادگان، فتح الله، تحريف ناپذيرى قرآن، ص 172.‏

[62]. امینی، عبدالحسین، الغدير، مترجم: جمعى از نويسندگان، ج ‏4، ص 241.

[63]. امام شناسى، ج ‏11، ص 149.

[64]. ميلانى، سيد على، التحقيق في نفى التحريف عن القرآن، ص 29.

[65]. نک: مجله المجمع العلمی العربی، ص 620.

[66]. مرکز کامپیوتری علوم اسلامی نور، نرم افزار تراجم.

[67]. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، به کوشش: امین، سید حسن، ج 10 ص 11 و 118؛ حمود، محمد، الرجل و العقیدة، ص 121 – 123.

[68]. دانشنامه اسلامی (ویکی اهل بیت).

[69]. همان.