سید حسن مدرس از نگاه امام خمینی

در میان فقها، علما و مجتهدانی که حضرت امام خمینی (ره) به تعظیم و تکریم آنان پرداخته است، شاید هیچ کس مانند شهید مدرس تجلیل نشده باشد. عظمتی که امام برای این انسان مبارز قائل بود سبب شد تا دستور دهد که زیارت گاهی برای او احداث شود. امام (ره) درمورد شهید مدرس سخنان متعددی بیان فرموده است که در این گفتار مختصر، به برخی از آنها اشاره می شود:

در قسمتی از حکم تاریخی امام، مورخه 28 شهریور 1363ش، مبنی بر بازسازی مزار مدرس آمده است:

«… در واقع شهید بزرگ ما مرحوم مدرس که القاب برای او کوتاه و کوچک است، ستاره درخشانی بود بر تارک کشوری که از ظلم و جور رضاشاهی تاریک می نمود و تا کسی آن زمان را درک نکرده باشد ارزش این شخصیت عالی مقام را نمی تواند درک کند. ملت ما مرهون خدمات و فداکاری های او است و اینک با سربلندی از بین ما رفته، بر ما است که ابعاد روحی و بینش سیاسی – اعتقادی او را هر چه بهتر بشناسیم و بشناسانیم و با خدمت ناچیز خود مزار شریف و دور افتاده او را تعمیر و احیا نماییم».[1]

امام خمینی (ره) دوری از هوای نفس و عبودیت خدا را، منبع قدرت و شهامت مدرس می داند و عامل مبارزه سرسختانه با قلدرهای زمان؛ همچون رضاشاه را در این مورد، چنین بیان می کند: «علت این سرسختی مدرس چه بود؟! برای این که وارسته بود، وابسته به هوای نفس نبود، «اتخذ الهه هواه»[2] نبود. او هوای نفس خودش را اله خودش قرار نداده بود، این اله خودش را خدا قرار داده بود، او برای مقام و برای جاه و برای وضعیت کذا نمی رفت عمل بکند، او برای خدا عمل می کرد».[3] سپس می افزاید: «تمام وابستگی ها منشأش وابستگی ای است که انسان به خودش دارد … و مرحوم مدرس از این وابستگی آزاد بود».[4]

امام درباره قدرت معنوی مدرس و تأثیر آن مرد بزرگ در مبارزه با استعمارگران و به خصوص در مقابل زورگیری های آنان، آن جا که مدرس در مقابل خواست روسیه و در حالت سکوت و بهت مجلس با درخواست روسیه مخالفت می کند، می فرماید: «در تهران وکیل اول مدرس بود، ایشان در مقابل ظلم تنها می ایستاد و صحبت می کرد… در همان وقت دولت روسیه یک اولتیماتوم برای ایران فرستاد… آنها یک مطلبی را می خواستند که تقریباً اسارت ایران بود و می گفتند باید از مجلس بگذرد، و همۀ اهل مجلس ماندند که چه باید بکنند، … یک مجله خارجی نوشته است یک روحانی (مدرس) با دست لرزان آمد پشت تریبون ایستاد و گفت: حالا که ما باید از بین برویم، چرا خودمان، خومان را از بین ببریم؟، و رأی مخالف داد. بقیه جرأت پیدا کردند رأی مخالف دادند و اولتیماتوم آنها را رد کردند. آنها هم هیچ غلطی نکردند».[5]

امام یکی از اشتباهات تاریخی را، عدم حمایت از مدرس می داند که اگر در همان زمان، مردم یا کسانی که باید مردم را آگاه می کردند، از مدرس حمایت می کردند، شرّ خاندان پهلوی کنده می شد: «آن وقت، باز یک جناح هایی می توانستند پشت سر مدرس را بگیرند، پشتیبانی کنند و اگر پشتیبانی کرده بودند، مدرس، مردی با منطق قوی و اطلاعات خوب و شجاعت و همۀ این اوصاف، ممکن بود در همان وقت، شرّ این خانواده (پهلوی) را بِکَند، و نشد».[6]

امام خمینی (ره) مکرر از مرحوم مدرس به عنوان نمایندۀ واقعی مردم و حامی استقلال، امانت دار ملت و مبارزه گر با قلدران روزگار خود یاد می کند و در سخنانش می فرماید: «شما ملاحظه کرده اید، تاریخ مرحوم مدرس را دیده اید؛ یک سیّد خشکیدۀ لاغر (عرض می کنم با لباس کرباس)… یک همچون آدمی در مقابل آن قلدری که هرکس آن وقت را ادراک کرده می داند، که زمان رضا شاه غیر از زمان محمد رضا شاه بود، آن وقت یک قلدری بود که شاید تاریخ ما کم مطّلع بود، در مجلس در مقابل او آن طور ایستاد. یک وقت رضا شاه گفته بود: سید چه از جان من می خواهی؟ گفته بود: می خواهم که تو نباشی، می خواهم تو نباشی».[7]

امام خمینی (ره) درباره مجالس شورا و نمایندگان مجلس در قبل از انقلاب اسلامی می فرماید:

«… در این پنجاه سال اخیر یک نفر هم آدمی که بشود به او گفت «این نمایندۀ ملت است» سراغ نداریم. بعد از این که آن مجلسی که مرحوم مدرس در آن بود، به مجرد این که مجلس تمام شد، فرستادند ایشان را گرفتند و بردند و با آن زجرها شهید کردند، شما دیگر سراغ دارید یک مجلسی که واقعاً مال ملت باشد و مردم خودشان به طور آزاد انتخاب کرده باشند؟».[8]

امام امت از آن جایی که مجلس را رأس همۀ امور می داند، شخصیت بزرگی همچون مدرس را نمونه ای برای نمایندگان مجلس در جمهوری اسلامی قلمداد می نماید. مدرسی که علاوه بر همۀ صفات عالی انسانی، درجات علمی و تقوی، قدرت بیان و تیز بینی، نماینده واقعی ملت نیز بود.[9]