سر انجام فرشتگان

همه موجودات در سير و حركت خود به نقطه اى خواهند رسيد كه در آن نقطه خاتمه يافته و در آن ساكن گشته و استقرار مى يابند. از نظر قرآن كريم، مرگ هر چيزى هنگامى است كه “اجل” آن شى‏ء فرا برسد، و همه موجودات – چه انسان و چه غير انسان داراى چنين اجلى هستند.[1] اين نقطه استقرار و ثبات بنابر گفته قرآن، نزد خداوند است. (أجل مسمى عنده)[2] و آنچه نزد خداوند است باقى مى باشد. (و ما عند الله باقٍ)[3] از اين رو، وقتى موجودات به پيشگاه خداوند رسيدند و در نزد او حاضر گشتند داراى حياتى ابدى و جاويدان مى گردند. همه موجودات – چه انسان و چه غير انسان – صيرورت و شدنِ آنان به سوى خداوند است و عاقبت به سوى او برگشته و در پيش گاه او حاضر و محشور مى گردند. اين بازگشت همگانى به سوى خداوند همان “مرگ” است. پس مى توان چنين نتيجه گرفت كه همه موجودات از جمله فرشتگان، اين چنين “مردنى” خواهند داشت.

در قرآن كريم از منشأ چنين رخدادى به “نفخ صور”[4] تعبير شده است و دميدنى كه در صور انجام مى‏گيرد هم منشأ ميراندن و هم منشأ زنده گردانيدن و برانگيختن و حشر و برپايى قيامت است. نيز از اين حادثه به “صيحه”،[5] “زجره”[6] (صيحه)، “صاخه”[7] (صيحه شديد) و “نقر فى الناقور”[8] (دميدن در چيزى كه صدا از آن خارج مى شود) تعبير گشته است.

درباره مرگ ملائکه، از آن جا که قبل از روز قیامت تمام موجوداتی که در آسمان ها و زمین هستند می میرند چنان که قرآن می فرماید: “و در صور دمیده می شود و تمام کسانی که در آسمان ها و زمین هستند می میرند مگر کسانی که خدا بخواهد”.[9] این آیه ابتدا می فرماید: تمام آنها که در زمین و آسمان هستند می میرند که شامل تمام ملائکه نیز می شود. سپس بعضی از آنان را استثنا می کند. پس، از این آیه فهمیده می شود که عده ای از موجودات در نفخه اول نمی میرند. در اين كه اينها چه كسانی هستند؟ در ميان مفسران اختلاف است. گروهى معتقدند كه آنها جمعى از فرشتگان بزرگ خدا همچون جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و عزرائيل اند. در روايتى است که وقتی رسول الله (ص) این آیه را تلاوت کردند مردم پرسیدند چه کسانی استثنا شده اند؟ حضرت فرمود: “جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و ملک الموت و وقتی خلائق قبض روح شدند آنها نیز به فرمان خدا به ترتیب می میرند”.[10] روايت ديگرى حاملان عرش خدا را نيز بر این ملائک افزوده ‏اند.[11]

به هر حال از اين روايات[12] و روایاتی که می فرماید: وقتی زمان نفخه اول می شود اسرافیل در صور می دمد و تمام موجودات دارای روح می میرند، مگر اسرافیل که بعد از آن به امر خدا اسرافیل نیز می میرد.[13] از بعضی آیات از جمله آیۀ: “کل شیء هالک الا وجهه”،[14] که به طور کلی می فرماید هر چیزی هلاک می شود و می میرد، مگر وجه خداوند تعالی، به خوبى استفاده مى شود كه اين گروه باقيمانده نيز سرانجام مى ميرند، به گونه اى كه در سرتاسر عالم هستى موجودى زنده نخواهد بود، جز خداوند متعال.

بنابراین، فرشتگان دارای عمر بسیار طولانی هستند. اما آنان نیز روزی خواهند مرد.