سجده فرشتگان بر آدم

قرآن در سوره حجر می فرماید:” و (به خاطر بياور) هنگامى كه پروردگارت به فرشتگان گفت: «من بشرى را از گل خشكيده‏اى كه از گل بدبويى گرفته شده، مى‏آفرينم. هنگامى كه كار آن را به پايان رساندم، و در او از روح خود (يك روح شايسته و بزرگ) دميدم، همگى براى او سجده كنيد!» همه فرشتگان، بدون استثنا، سجده كردند جز ابليس، كه ابا كرد از اين كه با سجده كنندگان باشد.[1]

در این سوره به چند نکته از مسئله مهم خلقت انسان اشاره شده است:

1. خلقت انسان و دارا بودن بعد جسمانی و روحانی (الهی)

2. امر ملائکه به سجده بر او

3.سجده همه ملائکه و تمرد و سرپیچی شیطان از فرمان الهی

و در سوره ص می فرماید:” و به خاطر بياور هنگامى را كه پروردگارت به فرشتگان گفت: «من بشرى را از گل مى‏آفرينم! هنگامى كه آن را نظام بخشيدم و از روح خود در آن دميدم، براى او به سجده افتيد!» در آن هنگام همه فرشتگان سجده كردند، جز ابليس كه تكبّر ورزيد و از كافران بود![2]

در این سوره علاوه بر سه مورد در آیۀ پیشین به یک نکتۀ دیگر از مسئله مهم خلقت انسان اشاره شده است:

کفر شیطان در نتیجه تکبر و تمرد از فرمان الهی

پس ملاحظه می شود در این سوره خداوند متعال علاوه بر اشاره به بعد جسمانی و روحانی (الهی) انسان، از کفر شیطان که نتیجه تکبر و سرپیچی او از فرمان الهی به سجده بر انسان است، سخن به میان آمده است.

در سوره بقره می فرماید: “(به خاطر بياور) هنگامى را كه پروردگارت به فرشتگان گفت: «من در روى زمين، جانشينى [نماينده‏اى‏] قرار خواهم داد.» فرشتگان گفتند: «پروردگارا!» آيا كسى را در آن قرار مى‏دهى كه فساد و خونريزى كند؟! (اگر هدف از آفرينش اين انسان، عبادت است،) ما تسبيح و حمد تو را به جا مى‏آوريم، و تو را تقديس مى‏كنيم». پروردگار فرمود: «من حقايقى را مى‏دانم كه شما نمى‏دانيد.» سپس علم اسماء [علم اسرار آفرينش و نامگذارى موجودات‏] را همگى به آدم آموخت. بعد آنها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود: «اگر راست مى‏گوييد، اسامى اينها را به من خبر دهيد!» فرشتگان عرض كردند: «منزهى تو! ما چيزى جز آنچه به ما تعليم داده‏اى، نمى‏دانيم تو دانا و حكيمى». فرمود: «اى آدم! آنان را از اسامى (و اسرار) اين موجودات آگاه كن». هنگامى كه آنان را آگاه كرد، خداوند فرمود: «آيا به شما نگفتم كه من، غيب آسمان ها و زمين را مي دانم؟! و نيز مي دانم آنچه را شما آشكار مي كنيد، و آن چه را پنهان مي داشتيد!» و (ياد كن) هنگامى را كه به فرشتگان گفتيم: «براى آدم سجده و خضوع كنيد!» همگى سجده كردند جز ابليس كه سر باز زد، و تكبر ورزيد، (و به خاطر نافرمانى و تكبرش) از كافران شد. “[3]

در این سوره علاوه بر اشاره به برخی از موارد ذکر شده در آیات فوق به چند نکته از مسئله مهم خلقت انسان اشاره شده است:

1. خلقت انسان به عنوان خلیفه خدا.

2. اعتراض ملائکه به خلقت انسان.

3. تعلیم اسماء الهی به انسان و بر طرف کردن اعتراض ملائکه.

در این سوره اصلاً اشاره ای به دو بعد جسمانی و روحانی (الهی) انسان نشده است. ولی به تعلیم اسماء الهی به آدم اشاره شده است.

با اندکی دقت در معنای این آیه متوجه می شویم محتوای هر سه سوره در مورد خلیفه بودن انسان و سجده ملائکه بر حضرت آدم یکسان است، ولی در هر سوره با هدف خاصی تنها بعضی از مطالب بیان شده است و همه مطالب در یک سوره نیامده است.