ستایشگران شیخ احمد احسایی

عده ای از علما و بزرگان از شیخ احمد احسایی ستایش کرده اند که در ذیل به آنها اشاره می شود:

1. شیخ جعفر کاشف الغطاء:

مرحوم شیخ جعفر کاشف الغطاء در اجازه نامه حدیثی خود به شیخ احمد احسایی، وی را چنین می ستاید: او عالم عامل، فاضل کامل، زبده علمای اهل عمل و پیشوای فضلای صالح است.[1]

2. میرزا مهدی شهرستانی:

میرزا مهدی شهرستانی در اجازه نامه روایی خود به شیخ احمد می نویسد: او شیخ جلیل، انسان برجسته، پاکدامن و با فضیلت، مهذب دارای اصالت، عالم فاضل، بذل کننده کامل و تأیید و تسدید شده است.[2]

3. سید بحرالعلوم:

سید بحرالعلوم نیز در اجازه روایی خود می نویسد: وی از کسانی است که حظ وافر و زیادی از علوم اهل بیت و شرافت آنها (علیهم السلام) دارد و به بهره های فراوانی در این باره رسیده است. وی زبده علمای عامل و نخبه عرفای کامل است.[3]

4. میرزا محمدباقر خوانساری؛ صاحب روضات الجنات: او آیینه و نمایشگر حکیمان متأله، زبان عرفا و متکلمان، جلوه و درخشش روزگار، فیلسوفِ عصر و آگاهِ به اسرار مبانی است… .[4]
5. سید کاظم رشتی؛ شاگرد برجسته شیخ:

سید کاظم رشتی؛ شاگرد شیخ احمد احسایی، در مدح و ثنای بر این شیخ افراط و مبالغه نموده، وی را بر فضلای مشهور عصر خود برتری داده، و ادعای اجماع از جانب این بزرگان بر وثاقت، فضل، جلالت قدر و بزرگی وی، نموده است؛ وی می گوید: «بنا بر آن چه ما ذکر کردیم (از نحوه برخورد بزرگان با شیخ احمد احسایی)، اجماع علمای امت؛ که منظور امت اجابت است؛ یعنی فرقه ناجیه و گروه پاک شیعه، بر جلالت شأن مولای ما و بر بزرگی جایگاه استاد ما منعقد است. اجماع بر این که او در نزد خدا از رستگاران و نسبت به آل الله از پیروان و در زمره آنها محسوب می شود. با این اوصاف من نمی دانم، حال کسانی که با جمیع علمای امت، فقهای ملت، رؤسای شریعت، حافظان حقیقی دین، مراجع اسلام و حجت های الهی بر خلق مخالفت می کنند، چگونه است؟… ».[5]

بررسی اجازه های روایی احسایی

مرحوم علّامه سید محسن امین، پس از ذكر مشایخ اجازه شیخ احمد، می‌گوید: «ظاهرا این اجازات در اوائل كار احسایی صادر شده‌اند». ^[6]

این گفته مرحوم علّامه امین، كاملاً صحیح است؛ چرا كه بررسی دقیق در آثار شیخ به خوبی نشان می‌دهد كه اهم آثار مورد اختلاف شیخ احمد، پس از سال 1230 ق نوشته شده است: «شرح الزیارة» در دهم ربیع الأوّل 1230 ق؛ «شرح مشاعر ملّا صدرا» در بیست و هفتم صفر 1234 ق؛ «شرح عرشیه ملّا صدرا» در بیست و هفتم ربیع الأوّل 1236 ق.

همچنین تاریخ اولین واقعه تكفیر شیخ احمد از جانب ملّا محمّد تقی برغانی در قزوین، مربوط به بعد از سال مرگ «شاهزاده محمّد علی میرزا»؛ یعنی 1237 ق، است و پس از این سال است كه آثار شیخ در ایران و عراق نشر یافته است.

در حالی كه مرحوم آقا سید علی صاحب ریاض[7] در 1231 ق و مرحوم شیخ جعفر كاشف الغطاء در سال 1227 ق و مرحوم سید مهدی بحر العلوم در سال 1212 ق، درگذشته اند.

با توجّه به این كه نشر آثار مهم و واقعه تكفیر شیخ احمد، پس از وفات مشایخ اجازه شیخ بوده است، به هیچ وجه منطقی و اصولی نخواهد بود كه تمجید های مربوط به قبل از نشر كامل آثار و قبل از صدور حكم تكفیر و اعلام نظریه بزرگان علمای وقت را، بر سال های پس از آن جاری و یا آن را مستمسكی برای پرده پوشی بر هر ایرادی به نحوه رفتار و افكار شیخ در هر عصر و اوضاعی نمود.

علاوه بر این نیز بر اهل علم پوشیده نیست كه یک یا چند اجازه نقل روایت، دلیل بر درستی کامل عقیده و مصحّحِ همه افكار شخص مُجاز نیست، بلكه تنها دلیل بر اجازه برای نقل روایت است.[8]

[1]. اجازه مرحوم شيخ جعفر كاشف الغطاء به مرحوم شيخ احمد بن زين ‌الدين احسائي، ماه ذي‌القعدة سال ١٢٠٩ ق، ص 2.

[2]. اجازه مرحوم آقا ميرزا مهدي شهرستاني به مرحوم شيخ احمد بن زين ‌الدين احسائي، سال ١٢٠٩ ق، ص 2.

[3]. اجازه مرحوم آقا سيد مهدي طباطبائي بحر العلوم به مرحوم شيخ احمد بن زين‌الدين احسائي، ضحوة يوم الجمعة الثاني و العشرين من ذي‌الحجة الحرام من سنة تسع و مأتين بعد الالف من هجرة، ص 2.

[4]. خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ج 1، ص 88.

[5]. رشتي، سيد كاظم، دليل المتحيرين (درباره اختلاف نظرهای شيخيه با ساير علما و ذكر بعض وقايع تاريخی)، ص 57 و 58؛ ر.ک: روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ج 1، ص 92.

[6]. امین عاملی، سید محسن، اعيان الشيعه، ج2، ص 591.

[7]. اجازه مرحوم صاحب ریاض در کتاب الذريعة، بدون ذکر تاریخ آمده است. ر.ک: تهرانى، شيخ آقا بزرگ، الذریعة إلى‏ تصانيف ‏الشيعة، ج ‏1، ص 219.

[8]. پرسش ‌ها و پاسخ ‌ها پيرامون عقايد شيخيه (زمينه‌ساز بابيت)، تحقيق: مركز تحقيقات كتابخانه مسجد سيد اصفهان.