کپی شد
سازماندهی وکلا توسط نواب اربعه
تعیین وکیل به‌منظور اداره امور نواحی مختلف و ایجاد رابطه میان شیعیان و امامان، حداقل از زمان امام کاظم (علیه السلام) به‌بعد معمول بود. پس از آغاز غیبت، تماس مستقیم وکلا با امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قطع شد و محور ارتباط با شیعیان، نواب خاصی بودند که از سوی امام دوازدهم، تعیین می‌شدند. وکلا اموالی را که بابت وجوه شرعی از مردم می‌گرفتند به‌طرق گوناگون نزد نایب خاص در بغداد می‌فرستادند و آن‌ها نیز وجوه رسیده را طبق دستور امام در موارد معین مصرف می‌کردند. وکلایی در اهواز، سامرا، مصر، حجاز، یمن و نیز در مناطقی از ایران مانند خراسان، ری و قم بودند که اخبار آنان، کم و بیش در متون روایی آمده است.[1]
در مواردى امكان داشت برخى از وكلا براى يک‌بار به ملاقات امام زمان (عليه السّلام) شرفياب شوند، چنان‌كه از اهواز محمد بن ابراهیم بم مهزیار و از قم احمد بن اسحاق به ملاقات آن حضرت نائل شدند.[2] ولى اين ملاقات‌هاى بسيار نادر، به‌هيچ وجه به‌معناى ارتباط مستقيم آنان با امام نبود، بلكه معمولا با اشراف نايب خاص انجام مىگرفت. به روايت احمد بن متيل قمى، ابو جعفر ده وكيل در بغداد داشت كه همه آن‌ها از حسين بن روح به نائب دوم نزديك بودند، اما بعدها وی به‌عنوان نايب سوم از جانب حضرت ولى عصر (عليه السّلام) تعيين شد.[3]
از ديگر نزديكان وى جعفر بن احمد بن متيل بود. بسيارى از بزرگان شيعه بر اين باور بودند كه وى به‌جانشينى ابو جعفر تعيين خواهد شد.
روايتى حاكى از اين است كه مردم در برابر اموالى كه به وكلا مىدادند، قبوضى از آنان دريافت مىكردند. ولى از نايب خاص هرگز قبض و سندى مطالبه نمىشد.
بنابراين وقتى كه ابو جعفر نيابت خاص حسين بن روح را اعلام كرد، دستور داد تا از وى درخواست قبض نشود.[4] وكلايى در اهواز، سامرا، مصر، حجاز، يمن و نيز در مناطقى از ايران؛ مانند خراسان، رى، قم و … بودند كه اخبار آن‌ها به‌طور جسته و گريخته درباره مسائل و موضوعات ديگرى در كتاب «الغيبه» طوسى و «كمال الدين» صدوق آمده است.[5]
[1] . جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی ائمه، ص۵۸۸ و 589،
[2]. صدوق، محمد بن علی، كمال الدين و تمام النعمة، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، ج 2، ص 442.
[3]. طوسی، محمد بن حسن، الغيبة للحجة، محقق / مصحح: تهرانى، عباد الله و ناصح، على احمد، ص 369.
[4]. همان، ص 370.
[5] . حیات فکری و سیاسی ائمه، ص۵۸۸ و 589، ویکی شیعه.