ساختن مسجد در زمین وقفی

یکی از مطالبی که در ساختن مسجد اهمیت فراوانی دارد این است که، زمین مسجد قبل از مسجد شدن برای امر دیگری وقف نشده باشد.

هر چند زمینی که برای ساخت مسجد اختصاص داده می­شود، خود بایستی به عنوان مسجد، وقف شود؛ ولی چنانچه زمین قبلا برای جهت دیگری وقف شده باشد، نمی­توان آن زمین را به مسجد تبدیل نمود؛ بلکه از آن باید در همان جهتی که برای آن وقف شده، استفاده کرد. در توقیع وارده از امام حسن عسکری (ع) آمده است: «وقف‏ها (موقوفات) به خواست خداى تعالى بر آن­گونه كه واقفين آنها تعيين كرده‏اند مصرف مى شوند».[1]

بنابراین چنانچه در زمین موقوفه مسجد ساخته شود، هر چند ساختمانی که در زمین وقفی به عنوان مسجد ساخته می شود، حکم مسجد را دارد؛ ولی بر زمین موقوفه، احکام مسجد مترتب نمی شود؛ برای این­که فرض آن است که زمین قبلا برای جهت خاص دیگری وقف شده است. در این زمینه جهت روشن تر شدن مطلب به برخی از استفتائات و پاسخ آن اشاره می شود:

سؤال: زمينى است كه جزو موقوفۀ يک امام­زاده مى‌باشد و بين خانه‌هاى مسكونى قرار گرفته، با توجه به اين كه محلّ، بزرگ مى‌باشد و فاقد مسجد است، نظرتان را راجع به بناى مسجد در اين زمين موقوفه بيان نماييد!

جواب: اگر وقف است مسجد نمى‌شود.[2]

سؤال: شخص خيّرى در جنب مسجد، زمينى به نيت حسينيّه در اختيار مؤمنان قرار داده است. بعدا هیأت امناى مسجد، آن زمين را با اجازۀ صاحب آن، جزو مسجد قرار داده‌اند. آيا احكام مسجد بر آن جارى است يا خير؟

جواب: اگر وقف حسينيّه، تمام شده و لو به اين نحو كه به­قصد حسينيّه تحويل داده باشد، مسجد نمى‌شود و احكام مسجد بر آن جارى نيست.[3]

 سؤال: در اطراف کازرون مسجدی ساخته شده و بعدا معلوم شده که زمین آن وقف بوده، اتفاقا مبلغ زیادی هم خرج مسجد شده است. اکنون وظیفه مردم نسبت به این مسجد و نمازهای خوانده شده چیست؟

جواب: در صورتی که آن ملک وقف، متولی منصوص (تعیین شده از جانب واقف) داشته باشد، از او به مدّت طولانی اجاره نموده و مال الاجاره را صرف در وقف نمایند و اگر متولی ندارد، از حاکم شرع اجاره نمایند و پس از اجاره، نماز خواندن در آن، جایز است و نمازهایی را که پیش از علم به وقفیت زمین در آن­جا خوانده­اند، اشکال ندارد.[4]

نکته قابل ذکر دیگری که در این­جا به نظر می رسد این است که حتی چنانچه زمین وقفی، متعلّق به خود مسجد باشد، مانند این­که زمین را وقف مسجد نموده باشند تا با درآمد حاصل از آن، مخارج مسجد تأمین شود، در این صورت نیز تبدیل آن به مسجد جایز نیست.

سؤال: زمینی است که وقف مسجد شده و متصل به مسجد می­باشد. آیا با نظر متولی شرعی می­توانیم مقداری از زمین موقوفه را به همان مسجد اضافه و جزو آن قرار دهیم؟

جواب: اگر وقف مسجد است که باید عواید آن صرف مسجد شود، اضافه کردن آن به مسجد جایز نیست.[5]