زیبایی گرایی عقل زن در روایت

در مورد زیبا گرایی عقل زن، روایتی در کتب حدیثی متعددی ذکر شده است،[1] از جمله می توان به کتاب معانی الاخبار و أمالی، تألیف شیخ صدوق، بحارالأنوار، علامه مجلسی، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، تألیف شیخ طبرسی، اشاره کرد. مفهوم ظاهری این روایت در نگاه اول آن است که زنان زیبایی ظاهری دارند و عقل زنان، در زیبایی و جمال آنها است، ولی زیبایی مردان در عقلشان است. به بیان دیگر، در ظاهر به زنان تأکید شده است که باید به دنبال زیبایی باشند و مردان به دنبال عقل بروند؛ چرا که زیبایی در مردان این است که عقل داشته باشند، اما به نظر می رسد که این حدیث به معنای عمیق تری اشاره دارد که فراتر از معنای ظاهری آن باشد. شایان توجه است که برای فهم دقیق یک حدیث، باید آیات و روایات دیگر را در کنار یک دیگر قرار داد تا معنای دقیق آن استنباط شود. در غیر این صورت نمی توان یک حدیث را تنها و بدون در نظر گرفتن مقاصد و مبانی آن صرفاً ترجمه نمود و معنا کرد؛ زیرا بیان نورانی معصومان (ع) برای هدایت و راهنمایی بشر است و در قالب زمان و مکان نمی گنجد و عمدتاً فحوای درونی آن اشاره به قواعد انسان سازی دارد که متناسب با زندگی بشر در هر دوره ای می باشد که تمامی زمینه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، را در بر می گیرد؛ بدین جهت معتقدیم که دین اسلام نظامی جامع است که همه اجزای آن با یک دیگر در ارتباط کامل می باشند. یکی از مسائل مهمی که در اسلام به آن بسیار تأکید می شود، برابری زن و مرد در خلقت، همچنین تقرب به خداوند است. از این منظر در اسلام بین زن و مرد هیچ تفاوتی وجود ندارد. «روح انسانی از راه تغذیه معنوی که با به جا آوردن تکالیف دینی حاصل می شود، می تواند به قرب الاهی نایل و مظهر اسما و صفات او شود. این توانایی و استعداد به طور مشترک در اختیار زن و مرد نهاده شده و هر دو می توانند به چنین درجه وجودی نایل آیند. قابل تأمل آن که راه رسیدن به این مقام نیز یکی است و آن ایمان و عمل صالح است»؛[2] بنابراین در خلقت انسان، ارزش و اعتبار و نیز تقرب به خدای متعال هیچ تفاوتی بین زن و مرد وجود ندارد.

با توجه به این که در متن حدیث کلمه عقل ذکر شده است مناسب است تا واژه عقل را واکاوی نماییم. برخی از فلاسفه عقل را به دو قسمت تقسیم می کنند: «عقل نظری و عقل عملی. یقین، جزم، مظنه (ظن و گمان)، وهم، خیال و مانند آن جزو شؤون و شعب عقل نظری است؛ اما نیت، عزم، اخلاص، اراده، محبت، تولی، تبرّی، تقوا و عدل و مانند آن جزو عقل عملی است که همین (عقل عملی هم) معیار فضیلت در انسان است.[3] پر واضح است عقلی که انسان را به قرب الاهی می رساند و او را برتر از دیگری می کند عقل عملی است، نه آن عقلی که ذهن را انبار محفوظات و دانش می کند. آنچه که پیش خدا ارزش دارد و ملاک فضل و برتری است، عملی است که اخلاص در آن باشد. حال «اگر بین زن و مرد تفاوتی از نظر عقلی باشد در مورد عقل ابزاری است؛ یعنی عقلی که انسان با او بتواند علوم حوزوی و دانشگاهی را فراهم کند تا چرخ دنیا بچرخد؛ لذا نمی گویند متخصص و اعلم، به خدا نزدیک تر است، ولی می گویند أتقی (با تقواترین) به خدا نزدیک تر است.[4]

بنابراین، نباید عقل به معنای علم مصطلح (عقل نظری) را معیار قرار داد ، بلکه باید عقل عملی که وسیله قرب انسان و معیار فضیلت است، را معیار قرار دهد و در این صورت است که جمال مرد و زن هر دو در عقلی است که: «عُبِدُ بِهِ الرَّحْمنُ وَ اكْتُسِبَ بِهِ الجَنان» و در این صورت، هم «جمال الرجال فی عقولهم» و هم «جمال النساء فی عقولهنّ» می باشد.[5]