کپی شد
زندگی پس از زندگی
فهرست
چکیده مقاله زندگی پس از زندگی
زندگی پس از زندگی عبارت است از تجربه مرگ تقریبی و خارج شدن موقت روح از کالبد جسم و بازگشت مجدد آن به بدن. این مسأله سابقه دیرین دارد، اما در جهان معاصر، برخی به طور جدی به تحلیل و بررسی این امر پرداخته‌اند. در برنامه «زندگی پس از زندگی» که چند سالی است در ماه مبارک رمضان از تلویزیون پخش می‌شود و با کسانی که از این دست تجربه‌ها داشته‌اند، مصاحبه و گفتگو می‌شود، موضوعات مختلفی؛ از جمله آثار و پیامدهای حق‌الناس در مشاهدات تجربه‌کنندگان مطرح شده و بازخوردهایی خوبی در این رابطه در بین بینندگان داشته است، اما این برنامه همانند سایر برنامه‌ها نیاز به آسیب‌شناسی دارد که اگر شناسایی و رفع شود، مؤثرتر خواهد بود.
ماهیت و چیستی زندگی پس از زندگی
ماهیت و چیستی «زندگی پس از زندگی»، عبارت است از تجربه مرگ تقریبی، خارج شدن موقت روح از کالبد جسم و عالم برزخ را درک کردن و بازگشتن.[1]
و نیز گفته شده در زندگی پس از زندگی، پرده از چشم تجربه‌گرها برای لحظاتی کنار رفته است تا تذکراتی به آنها داده شده باشد؛ زیرا خداوند هدایت‌گر است.[2]
بروس گریسون؛ روانشناس برجسته، تجربه‌های نزدیک به مرگ را این‌گونه تعریف می‌کند: «رویداد‌های روانشناسی عمیق با مؤلفه‌های رمزآلود، روحانی و متعالی که برای افرادی روی می‌دهد که در آستانه مرگ و یا وضعیت شدید آسیب جسمانی قرار می‌گیرند».[3]
به عبارت ساده‌تر، تجربه نزدیک به مرگ، حالتی است که روح شخص برای لحظاتی از جسم خود خارج شده و موضوعاتی را شهود می‌کند و سپس دوباره به کالبد خویش باز می‌گردد.[4]
پیشینه زندگی پس از زندگی
گرچه تاریخ دقیق سابقه «زندگی پس از زندگی» یا همان تجربه‌های نزدیک به مرگ، روشن نیست، اما به تحقیق می‌توان گفت این امر پیشینه دیرین دارد، اما در جهان معاصر برخی به طور جدی به این امر پرداخته‌اند.
«زندگی پس از زندگی»؛ نام یکی از سه کتابی است که توسط «ریموند مودی»[5] درباره تجربه نزدیک به مرگ (NDE) نوشته شده است. این کتاب در سال ۱۹۹۲ با همان نام به صورت فیلم در آمد و ریموند مودی در فستیوال نیویورک در رده فیلم‌های مربوط به روابط انسانی، برنده جایزه مدال برنز شد.[6]
در این کتاب دکتر مودی، ۹۰ مورد تجربه نزدیک به مرگ را ارائه داد. او معتقد است در این تجربیات، ۹ مورد مشترک است، ولی همه افراد، تمام آن ۹ مورد را تجربه نمی‌کنند. برخی فقط ۲ مورد یا بیشتر را تجربه می‌کنند.[7]
زندگی پس از زندگی در آموزه‌های دینی
یکی از پژوهش‌گران به بررسی میزان مطابقت تجربه‌های نزدیک به مرگ با آموزه‌های دینی پرداخته است. وی در این زمینه معتقد است که: اکثر بزرگ‌سالانی که تجربه‌های نزدیک مرگ را داشته‌اند، خود به این باور رسیده‌اند که مرده بودند. این نکته با مباحث موجود در آیات و روایات ما تطابق دارد و قابل پذیرش است.
همچنین نزدیک به ۷۵ درصد از مؤمنان و ملحدان که تجربه‌های نزدیک به مرگ داشته‌اند، اذعان کرده‌اند که به حس غوطه‌ور شدن در عشق و آرامش مطلق رسیده‌اند. به نظر می‌رسد که این اطلاعات با مفاد آیات و روایات ما در خصوص نگرانی‌ها و التهابات مرگ، مخصوصاً در نزد خدا‌ناباوران تعارض دارد.
۶۵ درصد مؤمنان و صد‌درصد ملحدان در تجربه‌های نزدیک به مرگ، زندگی گذشته خود را مرور کرده‌اند. آن‌چه که در این زمینه از آیات و روایات قطعاً برداشت می‌شود، مشاهده اعمال در قیامت است. همه افراد -چه مؤمن و چه کافر- در قیامت، همه اعمال خود را بی‌کم‌و‌کاست حاضر می‌بینند.[8] (اما) نمی‌توان معتقد بود که محتضر؛ یعنی شخصی که در آستانه مرگ است، نیز همه اعمال خود را در حالت احتضار مشاهده می‌کند.
یکی دیگر از مشترکات تجربه‌های نزدیک به مرگ، مشاهده وجودی نورانی است که شخص را همراهی کرده و با وی تکلم می‌کند. آمار معناداری که در این زمینه موجود است نشان می‌دهد ۷۱ درصد کودکان مسیحی، مسیح را مشاهده کرده‌اند، در حالی که افراد غیر مذهبی هرگز به چنین تجربه‌ای نرسیده‌اند و اصلاً در لحظات تجربه‌های نزدیک به مرگ، مسیح را مشاهده نکرده‌اند. این رقم این باور را تأیید می‌کند که افراد در لحظات تجربه‌های نزدیک به مرگ، انتظارات خود را مشاهده می‌کنند.
البته باید توجه داشت که این گزاره؛ یعنی تماشای وجود نورانی نه تنها با روایات ما تعارض ندارد، بلکه حتی می‌توان تأییداتی نیز از آن گرفت؛ چراکه طبق روایات، اشخاص در هنگام مرگ در هر صورت با رسول گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله) و حضرت علی (علیه السلام) ملاقات کرده و گفت‌و‌گویی با آن حضرات خواهند داشت.[9]
آمارهای دیگری نیز مؤید آن است که اشخاص در این حالات، انتظارات خود را مشاهده می‌کنند؛ از جمله: ۳۸ درصد از دین‌داران، جهنم را در آن لحظات دیده‌اند و جالب است که افراد غیر مذهبی به هیچ وجه، جهنم را ندیده‌اند. آمار مشاهده جهنم توسط غیر مذهبی‌ها، صفر‌درصد است.[10]
بازتاب‌های برنامه زندگی پس از زندگی
پخش برنامه «زندگی پس از زندگی» از تلویزیون، بازتاب‌های گوناگونی در میان مردم داشته است. به گفته مجری و تهیه‌کننده برنامه «زندگی پس از زندگی»، به عنوان نمونه، در این برنامه موضوع حق‌الناس مطرح شده و بازخوردهایی که در این رابطه وجود داشت، خوب بود. وی گفت: خیلی‌ها تماس گرفتند که اموال طلبکاران‌مان را بعد از تماشای برنامه شما، پس دادیم. آقایی بوده که همسرش را اذیت می‌کرده، گفته شده بعد از دیدن برنامه ما، دست و پای همسرش را بوسیده و سند چهار دنگ از خانه را به نام او زده است. [11]
یکی از خاطرات شیرینم وقتی بود که خانمی به من زنگ زد و گفت: سه نفر که از مدرسه‌مان سرقت می‌کردند بعد از سال‌ها، با دیدن این برنامه آمدند و حلالیت گرفتند و دِین‌شان را ادا کردند. همچنین سه مورد به من گفتند: می‌خواستیم خودکشی کنیم، برنامه شما را دیدیم و منصرف شدیم.[12]
وی با تشریح بازخوردهای مختلف گفت: خانمی با پوشش خاصی، تجربه‌اش را در برنامه ما بیان کرده است. افرادی که گرایش‌های مذهبی بیشتر دارند، بعد از دیدن این برنامه می‌گویند: چرا خداوند (به خاطر حجاب نامناسبش) هلاکش نکرده است؟ (در پاسخ این عده باید گفت:) اقلیتی هستند که اگر در کربلا بودند، نمی‌گذاشتند جناب حرّ توبه کند. آیا آنها نمی‌دانند خدا به بنده‌هایش فرصت می‌دهد؟.
کارگردان برنامه زندگی پس از زندگی، افزود: گروه دیگری که گرایش‌های مذهبی کمتری دارند، دوست دارند سبک زندگی خودشان در این برنامه تأیید شود. آنها علاقه دارند مجموعه‌ای ساخته شود که عنوان و محتوایش این باشد: شما خوبید.[13]
تلخ‌ترین خاطراتم هم وقتی است که مخاطب می‌گوید: روح فردی که از جسمش خارج شده و دوباره بازگشته که اتفاق خاصی نیست، داستان‌های جذاب‌تر تعریف کنید.[14]
وی همچنین درباره اهمیت احترام به پدر و مادر گفت: فردی داشتیم که اهل نماز هم نبوده است، در تجربه‌ای که دارد، توسط امام رضا (علیه السلام) شفا پیدا می‌کند و می‌خواهد دست آن حضرت را ببوسد، اما امام (علیه السلام) دست خود را می‌کشند و می‌فرمایند: برو دست مادرت را ببوس.[15]
آسیب‌شناسی برنامه زندگی پس از زندگی
برنامه زندگی پس از زندگی، آثار مثبت بسیاری داشت که گواهی افرادی که آن برنامه را مشاهده کردند، خود تأیید بر این مطلب است، اما این مسأله هم؛ مانند دیگر امور دارای آسیب‌هایی است که اگر شناسایی و رفع شود، مؤثرتر خواهد بود. این برنامه هرچند –به گفته مجری برنامه- متکفل همه مباحث معاد و مرگ نیست و رسالت آن، صرفا باورندان مسأله ایمان به غیب است،[16] ولی باید با توضیحات کارشناسان مذهبی برنامه، از برخی سوءبرداشت‌ها از سوی مخاطبان و بینندگان آن جلوگیری شود؛ از جمله:
- اولین معیار و میزان حق و باطل، معرفت نسبت به خداوند است و همین نیز پس از مرگ، از پرسش‌های مهم افراد خواهد بود و همچنین بحث از ولایت والیان دین، اما در برنامه زندگی پس از زندگی، این مسائل مهم مورد توجه قرار نگرفته است.
- یکی از اموری که در آموزه‌های دینی مورد تأکید قرار گرفته، بحث حقوق است، اعم از حق الناس و حق الله، اما در این برنامه‌ها حق الله مورد توجه قرار نگرفت و یا اگر هم قرار گرفت، آن‌قدر کم رنگ بود که به چشم نمی‌آمد، مثلاً نماز که در قرآن و روایات به آن اهتمام ورزیده شد و بر اساس روایات، اولین چیزی که بنده خدا پس از مرگ نسبت به آن پرسش می‌شود نماز است، اگر نماز مورد قبول واقع شود دیگر اعمال نیز قبول خواهند شد و اگر نماز پذیرفته نشود، دیگر اعمال نیز پذیرفته نخواهند شد.[17]
- از آن جا که در برنامه زندگی پس از زندگی، در بعضی موارد از تجربه‌های افرادی که ایرانی نبوده و در سایر کشورها زندگی می‌کنند و دینی غیر از اسلام دارند، استفاده می‌شود، این اقدام ممکن است در ذهن بعضی مخاطبان، شائبه حق‌بودن سایر ادیان یا همان پلورالیزم دینی را ایجاد کند، در حالی که به عقيدۀ ما مسلمانان، مدارک روشن و خردپذيرى بر حقانيت دين اسلام وجود دارد كه با وجود اين مدارک و دلايل، ادعاى هم‌سنگى و هم‌سانى همه اديان، نمىتواند صحيح تلقى گردد.[18]
بنابراین، لازم است کارشناسان کاردان، مجرب و فرهیخته برنامه، موارد ذکر شده و مشابه آن را نیز مورد تحلیل و بررسی و پاسخ‌گویی قرار دهند.
راستی آزمایی زندگی پس از زندگی
یکی از سؤالات جدی درباره تجربه‌های نزدیک به مرگ، صدق و راستی این تجربه‌ها است. آیا آن‌چه تجربه‌گرایان می‌گویند حتماً درست است؟ نه این‌که بخواهند دروغ بگویند؛ بلکه آیا آنها واقعیت را بدون هیچ تصرفی دیده‌اند یا ممکن است تفکرات شخصی بر آن‌چه آنها دیده‌اند، تأثیر گذارد؟ بسیاری از اینها، همانند رؤیاهایی است که می‌تواند صادق باشد یا کاملاً صادق نباشد. برای نمونه در رؤیا ممکن است شیاطین دیده شوند؛ اما آنها ادعا کنند پیامبر هستند. آیا راهی برای راستی‌آزمایی تجربه‌های نزدیک به مرگ وجود دارد یا نه؟.[19]
آن چه که از مجموعه تعالیم دینی برمی‌آید آن است که اگر هزاران نفر چیزی را ببینند، نمی‌تواند ملاک حقیقت باشد، بلکه آیات قرآن کریم، روایات معتبر و کشف و شهود معصومان (علیهم السلام) ملاک و معیار است. هر آن‌چه فرد می‌بیند، باید به این منابع معتبر عرضه شود. همچنین اگر عالمان راستین آن را تأیید کنند، می‌توان برای فرد شاهدی حقیقی باشد. عالمان راستینی که به مرحله رسوخ معارف دینی در قلب و جانشان رسیده‌اند، می‌توانند ملاک باشند و حقیقت را از غیر آن تشخیص دهند. تجربه‌گرایان فقط نقل‌کننده آن‌چه دیده‌اند هستند و نمی‌توانند و نباید مرجع پرسش‌های دینی و حقانیت مشاهدات خود قرار گیرند. حتی در مورد آن‌چه دیده‌اند، نیز فقط دیده‌اند و نمی‌توانند کامل همه مسائل و جزئیات را تشخیص دهند. چه بسا چیزی را ببینند، اما حتماً مانند خواب، نیاز است که معبّر و عالم وارسته‌ای حقیقت آن را بیان کند. در تعبیر خواب، چه بسا رؤیایی به ظاهر بد، تعبیر بسیار خوبی داشته باشد و بالعکس، در نتیجه تشخیص آن از هر کسی بر نمی‌آید.[20]
در این زمینه که آیا این تجارب، حقیقی است و آیا واقعا از وجودی جهانی نورانی و بقای انسان پس از مرگ حکایت دارد یا نه؟، در بین دانشمندان اختلاف‌نظر وجود دارد. بسیاری از دانشمندان، چنین تجاربی را به شرایط فیزیکی خاص بدن فرد رو به مرگ نسبت می‌دهند، اما برخی دیگر از دانشمندان این تجارب را واقعی می‌دانند. ازجمله این دانشمندان می‌توان به دکتر «ایبن الکساندر»، جراح برجسته مغز و اعصاب، اشاره کرد که از نظر او این داستان‌ها خیال‌پردازی‌ای بیش نبودند، تا این‌که وی به‌طرز معجزه‌آسایی از یک بیماری نادر و پس از هفت روز متوالی کُما، ناگهان چشمان خود را گشوده و نجات می‌یابد. او در این مدت تجربه نزدیک به مرگ را شخصا لمس کرده بود. پس از این تجربه او به حقیقتِ این تجارب ایمان آورد و تجربه خود را در کتابش با عنوان «بهشت برین حقیقت دارد»، شرح داد.
«کریس کارتر»، دانش‌آموخته فلسفه از دانشگاه آکسفورد، در کتاب «علم و تجربه نزدیک مرگ»، به بررسی و ارزیابی شواهد مربوط به فرضیۀ بقای آگاهی پس از مرگ، براساس تجربیات نزدیک به مرگ پرداخته است. او از این فرضیه دفاع می‌کند و سعی دارد با بررسی شواهد جدید و باستانی تجربیات نزدیک به مرگ از سراسر جهان، شامل چین، هند و جوامع قبیله‌ای؛ مانند بومیان آمریکا و استفاده از نتایج حاصل از مطالعات علمی، مکانیک کوانتومی[21] و تحقیقات مربوط به آگاهی، نشان دهد که چگونه آگاهی انسان پس از مرگ جسمانی او بقا دارد. اگر چنین باشد باید داستان‌های تجربه‌کنندگان نزدیک به مرگ از آن جهان را جدی گرفت.[22]
مجری برنامه «زندگی پس از زندگی» می‌گوید: «من با ۷۰ ابزار و سنجه، اینها را (تجربه‌کنندگان را) می‌سنجم. یکی از تکنیک‌های ما در سنجش این است که وقتی کسی در دو زمان و مکان مختلف، درباره تجربه‌ای سخن می‌گوید و با همان حس و حال همچنان سخن می‌گوید که به طور مثال در ۶ ماه پیش و در جای دیگر گفته است، دلیل بر درستی تجربه است.
وی درباره شاهدان این ماجراها نیز توضیح داد: عالم بیرون از ماده، عالم کشف و شهود است. وقتی تجربه‌ای بیان می‌شود، باید حتی روابط را هم بسنجید و ببینید واقعاً پسامدهای تغییر شخصیتی وجود داشته است و (مثلا) همسایه‌ها هم آن را فهمیده‌اند یا خیر؟. ما حتماً این نکته را لحاظ می‌کنیم که افرادی باشند که حتماً تجربه فرد را تأیید کرده و گواهی دهند. تجربه‌هایی هم داشته‌ایم که قابلیت تلویزیونی نداشته‌اند با این‌که برای من ثابت شده است (که تجربه‌کننده راست می‌گوید)، اما در تلویزیون حضور پیدا نکرده‌اند، چون شاهد نداشته‌ایم و یا نخواسته‌اند شخص دیگری اطلاع داشته باشد».[23]
کتاب‌نامه مقاله زندگی پس از زندگی
- قرآن کریم.
- سایت اسلام پدیا.
- سایت جهان نیوز.
- سایت چطور.
- سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- سایت خبرگزاری فارس.
- سایت خبرگزاری مهر.
- سایت ویکی پدیا.
- صدوق، محمد بن علی؛ من لا يحضره الفقيه؛ محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر؛ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ دوم، قم، 1413 ق.
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا؛ «Life After Life»؛ در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۰۱۰-۰۷-۱۲.
- مفید، محمد بن محمد؛ أمالي المفيد؛ كنگره شيخ مفيد، چاپ اول، قم، 1413 ق.
- وبلاگ فرادرس.
[1]. ر.ک: سایت جهان نیوز، «مهمانان برنامه «زندگی پس از زندگی» نمرده بودند».
[2]. همان.
[3]. سایت خبرگزاری فارس، «زندگی پس از زندگی توهم یا واقعیت؟».
[4]. همان.
[5]. «ریموند مودی در پرتدرال جورجیا متولد شد و در حال حاضر در آلاباما به سر می‌برد. او در رشته فلسفه از دانشگاه ویرجینیا در سال ۱۹۶۶ دانش‌آموخته شد و در سال ۱۹۷۶ تحصیلات خود را در رشته پزشکی به پایان رساند. معروف‌ترین کتاب دکتر مودی، زندگی پس از زندگی است. دکتر مودی در مصاحبه‌ای با جفری میزلو می‌گوید: بعد از گفتگو با هزاران نفر که تجربیات نزدیک مرگ داشته‌اند، شکی ندارم که زندگی ما با مرگ پایان نمی‌گیرد. من در این مورد هیچ شکی ندارم»، سایت ویکی پدیا.
[6]. مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Life After Life». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۰۱۰/۰۷/۱۲.
[7]. سایت ویکی پدیا، «زندگی پس از زندگی».
[8]. «پس هر كس هم‌وزن ذرّهاى كار خير انجام دهد آن را مىبيند، و هر كس هم‌وزن ذرّهاى كار بد كرده آن را مىبيند»، زلزله، 7 و 8.
[9]. مفید، محمد بن محمد، أمالي المفيد، ص 6.
[10]. سایت خبرگزاری فارس، «زندگی پس از زندگی» توهم یا واقعیت؟».
[11]. سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی.
[12]. سایت جهان نیوز.
[13]. سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی.
[14]. سایت جهان نیوز.
[16]. سایت جهان نیوز.
[17]. قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام): «أَوَّلُ مَا يُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ عَلَى الصَّلَاةِ فَإِذَا قُبِلَتْ قُبِلَ مِنْهُ سَائِرُ عَمَلِهِ وَ إِذَا رُدَّتْ عَلَيْهِ رُدَّ عَلَيْهِ سَائِرُ عَمَلِه»، صدوق، محمد بن علی، من لا يحضره الفقيه، محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر، ج 1، ص 208، ح 626.
[18]. سایت اسلام پدیا، «پلورالیسم».
[20]. همان.
[21]. کوانتوم مکانیک؛ شاخه‌ای از علم فیزیک است که دنیای ذرات بسیار کوچک را مورد بررسی قرار می‌دهد. در مقیاس الکترونی و اتمی، بسیاری از معادلات فیزیک کلاسیک که توصیف‌کننده نحوه حرکت اجسام هستند، نمی‌توانند فیزیک مسائل را توصیف کنند، ولی فیزیک کوانتوم از ریاضیاتی برخوردار است که آزمایش‌های غیر قابل توصیف در مکانیک کلاسیک را توجیه می‌کند. کوانتم مکانیک کارکردهای متعددی دارد؛ از جمله: علمکرد دستگاه‌های الکترونیکی نظیر: ترانزیستور بر اساس فیزیک کوانتوم است. همچنین نحوه کارکرد ساعت‌های اتمی که در سیستم موقعیت‌یاب جهانی یا جی پی اس به کار می‌رود، مبتنی بر فیزیک کوانتومی است. وبلاگ فرادرس، «کوانتوم به زبان ساده».
[23]. سایت خبرگزاری مهر.