زندگی نامه شیخ مفید

شیخ مفید؛ متکلم جلیل‌‏القدر و خدمتگزار مکتب مقدس اهل بیت (علیهم السلام) در روز یازدهم ذیقعده سال 336 یا 338 قمری در قریه سویقه ابن بصرى از توابع عکبرى در ده فرسنگى شمال بغداد، نزدیک شهر دجیل در یک خانواده اصیل شیعی مذهب به دنیا آمد.[1] او از اوان کودکى همراه پدر به بغداد رفت و فراگیرى علم و دانش را با یاد خدا آغاز کرد. شور و عشق فراوان به تحصیل، نشاط و علاقه بسیار به مطالعه، کار را بدانجا رسانید که در پنج‏سالگى براى او از ابن ابى الیاس اجازه روایت گرفتند! وقتى هفت ‏سال و چند ماه از عمر شریفش گذشته بود، از ابن سماک روایت نقل کرد. وى فرزانه ‏اى تلاشگر گردید، ‏طورى که پیش از سن دوازده سالگى از برخى محدثان اخذ روایت کرد و از استاد خویش (شیخ صدوق) قبل از بیست ‏سالگى حدیث‏ شنید.[2]

همت ‏بلند، تلاش بسیار و ایمان قوى، همه دست به هم داد و شیخ مفید را انسانى فهیم و عالمى هوشمند ساخت. او در صدد بود تا آموزش و تعلیم و تربیت شاگردان را از کودکى آغاز کند و در این راستا استعدادهاى شگرف و درخشان را شناسایى نماید. جاذبه فوق ‏العاده و پشتکار چشم‌گیر وى بدانجا انجامید که شاگردان بسیارى زانوى تعلُّم به محضرش زده و هر روز از سرچشمه علم و دانش او بهره‏ ها بردند. این معلم انسان ‏دوست، به پدر و مادر کودکان مستعد و علاقمند به تحصیل – که در فقر به سر مى‏بردند – کمک هزینه زندگی مى پرداخت تا با رضایت آنان فرزندانشان کسب علم کنند و دغدغه خاطرى براى خانواده خویش نداشته باشند. ظرافت برخورد و تلاش گسترده شیخ، برکت بسیارى به حوزه تعلیم و تربیت او بخشید و از سوى دیگر آثار وى را چون مشعلى فروزان، روشن و نورانى ساخت.[3]

وى از شخصیت‏ هاى بزرگى است که ارباب تراجم و دانشمندان رجال ‏شناس به طور عموم او را ستوده و خدمات او را به عالم شیعه متذکر شده‏ اند و این خود بزرگ ترین دلیل بر خدمتگزارى او به ساحت مقدس ائمه دین (علیهم السلام) و نوامیس مقدس این آیین است. از آن جایى که سیاست کلى خلفاى بنى ‏عباس در دوران ‏هاى مختلف نسبت به شیعه یک سیاست خشن و سختى بود، سعى مى ‏کردند با انواع مختلف آزار و شکنجه و نشر اکاذیب و جعل اخبار و نسبت دادن آنها به ائمه اطهار (علیهم السلام)، مذهب شیعه را آلوده سازند و میان آنان و عقایدشان تفرقه ایجاد کنند، اما با گذشت زمان و تضعیف دولت مرکزى بنى‏ عباس و با روى کار آمدن دولت‏ هاى استقلال طلب شیعه؛ مانند فاطمی ها، صفاریان و طاهریان، شیعه از یک آزادى کامل برخوردار گردید و این وضع موجب شد که به فعالیت‏ هاى وسیعى مشغول شوند و انجمن ‏ها و حوزه ‏هاى علمى را تشکیل بدهند و کتاب‏ هاى علمى و مذهبى را تألیف کنند، ولى علماى اهل تسنن که با آزادى سیاسى شیعه، وضع خود را در خطر مى‏ دیدند، ساکت ننشسته و شروع به تبلیغات دامنه ‏دارى علیه مذهب شیعه نموده و در علم کلام، اصول و استدلالات فقهى پیشرفت وسیعى کردند؛ لذا جهان تشیع به دانشمندانى نیازمند بود که بتوانند از مذهب شیعه دفاع کرده، پاسخگوى شبهات و ایرادات آنها باشند.

شیخ مفید که خود از محدثان عالى‏قدر شیعه بود، براى حفظ و صیانت این مذهب، مکتب بحث و استدلال را گشود و در سن 40 سالگى ریاست شیعیان را در فقه و کلام و حدیث به عهده گرفت و براى آشنا ساختن شیعه به روش استدلالى سایر فرقه ‏هاى اسلامى، زحمات زیادى را متحمل شد و در عصرى پرالتهاب، سکاندارى حرکت شیعه را تقبُّل کرد.

او پس از شرکت در مجامع عمومى بغداد، راه و روش استدلال را فرا گرفت و تسلط کاملى بر مسائل اصولى و کلامى پیدا کرد، بنابراین دست به کار تهذیب فقه شیعه شد و سبک تازه ‏اى که در واقع مکمل همان سبک سابق بود، در پیش گرفت و طریقه استنباط و استخراج احکام را از روى ادله شرعیه به شاگردان خویش آموخت[4] و علم اصول فقه را – که در استنباط احکام مورد نیاز بود -، به صورت دلپذیر و جامعى درآورد و مسائل متفرقه آن را جمع‏ آورى کرده و به‏ صورت دقیق و مشروح تجزیه و تحلیل کرد و با رنج زیادى که در این راه متحمل شد، قواعد اصولى را مرتب ساخته، کتاب کوچکى که مشتمل بر تمام مباحث علم اصول بود، تصنیف کرد.[5]

وى متکلمى توانا، فقیهى محقق، از پیشتازان علم کلام و حدیث و رجال نامى شیعه است که چون کوکبى درخشان در آسمان فقاهت و روایت طلوع کرد.