رساله‏ حقوق امام سجاد (زین العابدین) (علیه السلام)‏

رساله اى كه به نام «رسالة الحقوق» خوانده می شود، يكى از چند أثر منسوب به امام سجاد (علیه السلام) ‏است. قديمی ترين مأخذها كه نام اين رساله در آنها آمده به شرح زير است:

1. تحف العقول، از حسن بن على بن حسين بن شعبه حرّانى متوفاى سال 381 قمرى.[1]
2. خصال، از ابو جعفر محمد بن على بن حسين بابويه قمى (شیخ صدوق) متوفاى سال 382 قمرى.[2]

3- من لا يحضره الفقيه، از همان مؤلف.[3]

پس از اين سه مأخذ نوشته احمد بن على بن احمد نجاشى اسدى كوفى متوفى به سال 450 قمرى است.

مؤلف تحف العقول اين رساله را بدون سند آورده، اما صدوق در خصال، سند خود را چنين آورده است: على بن احمد بن موسى، از محمد بن ابى عبد الله كوفى، از جعفر بن مالک فزارى از خيران بن داهر، از احمد بن على بن سليمان جبلى از پدرش، از محمد بن على از محمد بن فضيل، از ابو حمزه ثمالى‏. در «من لا يحضره الفقیه» حديث مرسل است. وی می نويسد: اسماعيل بن فضل از ثابت بن دينار از سيد العابدين على بن الحسين بن على بن ابى طالب (عليهم السلام‏).

رساله حقوق در کتاب من لا يحضره الفقیه با عبارت: (و حقّ اللّه الاكبر عليك …) آغاز می شود و مقدمه اى را كه حقوق به اجمال در آن آمده است، ندارد. در تحف العقول آن مقدمه موجود است، اما عبارت رساله در کتاب من لا يحضره الفقیه با آنچه در خصال است، اختلاف فراوان دارد: در عبارت بسط بيشترى ديده می شود و در مواردى كلمات مبهم، مغشوش و يا نامفهوم است كه علت آن را تصرف ناسخان بايد دانست.

تعداد حقوقی که در هر دو مورد به اجمال و تفصيل ياد شده، در تحف العقول پنجاه حق است، اما در خصال و من لا يحضر در تفصيل حقوق، شماره حقوق پنجاه و يک حق است و حقى به نام حج (بين نماز و روزه) ديده می شود. ولی در مقدمه خصال كه حقوق به اجمال شمرده شده، از حج نامى نيست. رساله حقوق بارها به صورت مستقل نيز چاپ شده و بر آن شرح ها و تعليقه ها نوشته اند.[4]

[1]. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول‏، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، ص 255.

[2]. صدوق، محمد بن على، خصال، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، ج 2، ص 564.

[3]. صدوق، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه‏، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، ج 2، ص 618.

[4]. شهيدى، سید جعفر، زندگانى على بن الحسين (علیهما السلام)، 169 – 172؛ برگرفته از دبیر خانه دائمی کنگره بین المللی امام سجاد (علیه السلام).