ربوبیت کمالی برای انسان

بر اساس بینش توحیدی، جز ذات متعالی خداوند هیچ موجودی دارای وجود استقلالی نیست؛ غیر از او همه نشانه، مظهر و تجلی آن ذات متعالی هستند که در ذات و صفات خود محتاج و وابسته به او هستند، بلکه ذاتشان عین نیاز به خداوند است. براین اساس، ربوبیت ذاتی و استقلالی مخصوص خداوند است و نسبت دادن این صفت الاهی به مخلوق، فقط به عنوان این که مظهر و تجلی صفات خداوند هستند، ممکن و جایز است؛ از این رو بر اساس حکمت و عرفان می توان گفت: انسان کامل كه نمودار مجموع عالم جسمانى و عالم مثالى و نور است، می تواند مثال عالم ربوبيّت باشد و به همین جهت گفته اند كه انسان کامل مظهر اسم اللّه و ربوبیت الاهی است؛ زیرا اسم اللّه شامل همۀ اسم هاى خداوند است و آن مرتبۀ ربوبيّت است؛ چون عالم ربوبيّت معنایی است که  شامل جميع موجودات است. البته خداوند قیوم بذاته و موجود به وجود اصلی و استقلالی است و غیر او وجودش فرعی و سایه ای است.[1]

عارفان و حکیمان متأله معتقدند: انسان كه عالم اصغر است، مثال عالم ربوبيّت است كه عالم اكبر است؛ یعنی انسان مجموعه ای از موجودات ملكى و لطايف ملكوتى است، و اشرف از همه است؛ پس آنچه در عالم ربوبيّت هست در انسان وجود دارد.

در هر صورت انسان کامل به دلیل جامعیت وجودی و برخورداری از مراتب بالای هستی، نسبت به مراتب پایین تر دارای نقش ربوبی و واسطه ای در خلق و پرورش آنها است؛ زیرا نفس انسان کامل واسطۀ فیض خداوند به سوی مخلوقات است.[2] علاوه این که براساس سخن امام صادق (ع) انسان هر قدر در راه عبودیت و فنا در ذات خدا تلاش کند به همان اندازه می تواند به مقام تجلی ربوبی برسد.[3]

«بندگی خدا گوهر گران بهایی است که باطن آن ربوبیت است»[4] که هر کس به آن دست یافت سلطنت بر همه ما سوی الله کند.

نکتۀ پایانی این که هر چند فهم این مطالب و جدا کردن مرز بین توحید و شرک، غالبا برای عموم مردم دشوار است و چه بسا در اثر نداشتن دانش لازم، دچار انحراف از توحید و افتادن در  ورطۀ شرک می گردند، و به همین جهت ائمه (ع) یاران خود را از انتساب و به کارگیری صفت ربوبی در بارۀ خودشان (ائمه) برحذر می داشتند؛ ولی در عین حال با تثبیت اصل قطعی مخلوق و محتاج بودن آنان به خداوند می توان ایشان را به داشتن صفات الاهی و فرابشری توصیف کرد.[5]