رازقیّت خداوند متعال

رازقیت خداوند متعال به این معنا است که رزق و روزى همه موجودات را به عهده گرفته و ضمانت نموده است؛ یعنی آن سهم و نصيبى كه بايد به مخلوقات برسد تا بتوانند به وجود و بقاى خود ادامه دهند، به آنها می رساند. البته تعهد و ضمانت الهى و رزّاقيت و روزى رسانى اى كه به ذات اقدس پروردگار نسبت مى‏دهيم با ضمانت‏ها و تكفّل‏هاى انسانى متفاوت است. اگر در قرآن كريم آمده: «رزق و روزى هر جنبده‏اى بر عهدۀ خداوند است»،[1] بايد در نظر داشت كسى كه رزق جنبندگان را به عهده گرفته است «اللَّه» مى‏باشد نه يک مخلوق. «اللَّه» يعنى آن كس كه آفرينندۀ نظام هستى و خالق موجودات است، از این جهت تعهد الهى با تعهد مخلوقى كه جزئى از همين نظام مى‏باشد و تحت تأثير موجودات اين نظام است، تفاوت دارد. «از امام علی(ع) پرسيدند اگر در خانه مردى را به رويش ببندند، روزى او از كجا خواهد آمد؟ فرمود: از آن جايى كه مرگ او مى‏آيد»[2]؛ یعنی خداوند سبحان قدرت دارد که در هر شرائطی روزی موجودات را به آنها برساند.

“رازق” (اسم فاعل) از صفات خداوند بوده و صفت روزی رسانی خداوند را بیان می کند و “مرزوق” (اسم مفعول) صفت مخلوقات خداوند است که خداوند به آنها رزق و روزی می دهد.

شناختن فعل خدا و رزّاقيت او، شناخت نظام عالم است. ما خود جزو عالميم و مانند ساير اجزاى آن وظيفه‏اى داريم. البته وظايفى هم كه ما دربارۀ ارزاق و حقوق داريم و قانون خلقت يا قانون شريعت ما را به آن‏ها موظف ساخته است از شئون رزّاقيت خداوند است. قوّۀ جذب و تغذّى كه در گياهان است، نيز جهازات تغذيه، ميل‏ها و غريزه‏هايى كه در جانداران است و آن ها را به سوى مواد غذايى رهنمون مى‏سازد، همه از مظاهر رزّاقيت حضرت حق است. خدا است كه هر جاندارى را به وسيله مجموعه‏اى از ميل‏ها و رغبت‏ها مسخّر كرده تا به دنبال هر آنچه نياز دارد برود و براى ارضاى اين ميل‏ها در تلاش باشد. همين انديشه و تلاش و كوشش زمينه ساز رزّاقيت خداوند است و رزّاقيت او است كه روزى و روزى خوار، رزق و مرزوق را عاشق يک ديگر قرار داده و در پى هم روانه كرده است.

در نگاه اول و با دیدی وحدت گرایانه، تمام وجود ما و آنچه که توانایی استفاده از آن را داریم، متعلق به پروردگار هستی بخش است. این واقعیت در آیات بسیاری از قرآن به مخاطبان گوشزد شده است، از جمله:

1. “لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْض”؛[3] تمام آنچه در آسمان ها و زمین است متعلق به پروردگار می باشد.

2. “إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُون”؛[4] همه متعلق به خدا بوده و به سوی او بازخواهیم گشت.

3. “قُلْ لِمَنْ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلْ لِلَّه‏”؛[5] بگو آنچه در آسمان ها و زمین است، متعلق به کیست؟ بگو به پروردگار!

4.”هُوَ الَّذي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولاً فَامْشُوا في‏ مَناكِبِها وَ كُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَ إِلَيْهِ النُّشُور”؛[6] اوست که تمام زمین را رام شما گرداند پس در گوشه و کنار آن به راه افتید و از روزی او بخورید و بازگشتتان به سوی او خواهد بود.

از طرف دیگر و با نگاهی تکثرگرایانه، خداوند، انسان ها را مالک بخشی از مواهب موجود در جهان دانسته و در موارد مختلف، به صورت کلی و یا با تقسیم بندی هایی خاص این موضوع را خاطر نشان شده است.

در مواردی چون خمس،[7] ارث،[8] مالکیت،[9] و … به نظر می رسد که پروردگار، به نوعی انسان ها را مالک بخشی از جهان مادی دانسته است. طبیعی است که بین این دو نگاه متفاوت به مالکیت که از دو منظر جداگانه بیان شده است، تفاوتی نمی توان یافت و قرآن چه زیبا در یک آیه به هر دو نگاه اشاره کرده است: “وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ جَميعاً مِنْهُ إِنَّ في‏ ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُون”؛[10] و آسمان ها و زمین را در اختیارتان نهاد که همه اش از او است. همانا در این نکته، برای انسان های دارای اندیشه، نشانه هایی است.