رابطه علم و دین در جهان اسلام

تاریخ تفکر شرق و اسلام حکایت از آن دارد که مسئله تعارض علم و دین، آن گونه که در مغرب زمین بوده، در جهان اسلام مطرح نگردیده است؛ زیرا اسلام چه به لحاظ متون دینی و چه از جهت تاریخی، هیچ گاه با علم مخالفت نکرده است. توصیه به کسب علم و آگاهی، به ویژه علوم تجربی و طبیعی به صورت مکرر در قرآن و روایات آمده است. مراکز علمی و دانشگاهی عالم اسلام در نظامیه ها و سایر مراکز دینی و علمی، نشانگر گسترش علم در جهان اسلام است. علم در نزد مسلمانان، همزاد دین بوده است و رشته های مختلف علمی؛ چون نجوم، فیزیک (منظر و مرایا)، زمین شناسی، پزشکی، ریاضیات، تدریس می شده است. کتابخانه های چند صد هزاری در مراکز علمی و دینی تأسیس گشته و علم و دین، مکمل، هم سخن و هماهنگ یکدیگر پیش رفته اند.

با این همه، همخوانی علم و دین در جهان اسلام، با روند تعارض علم و دین در غرب، تا حدودی کم رنگ شد و هر چند اندک، گرفتار مصادیقی از تعارض علم و دین گشت. برای نمونه می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

-فاعلیت خداوند متعال نسبت به همه موجودات و بی توجهی دانشمندان علوم تجربی جدید به این رویکرد و سایر امور غیبی؛

-هدف داری جهان و حکمت الهی و تفسیر غایت انگارانه از عالم ناسوت و ملکوت در دین و تبیین چگونگی به جای چرایی در علم؛

-داشتن نظام اخلاقی جهان و اختیار انسان در نگاه دین و خلاف آن در علم؛

-قسر و جبر در نگاه علم جدید و تأکید عوامل بیرونی در امور روان شناختی انسان در نگرش علمی، و اختیار انسان و تأکید بر عوامل درونی در آسیب های انسان در نگرش دینی؛

-حذف متافیزیک در شناخت عالم طبیعت و نفی اسرار غیبی از جهان در علم جدید؛

-در پی تسخیر طبیعت و تسلط بر آن در علم جدید و گام برداشتن جهت دار از طبیعت در کنار اهداف دیگر دین؛

-حصر روابط دختران و پسران در چارچوب خاص و جلوگیری از روابط نامشروع در دین، و آزادی روابط جنسی در علم جدید؛

-سه راه پیشنهادی موعظه، کناره گیری و تنبیه، برای مقابله با نشوز زن در دین و راه های دیگر در علم جدید؛

-نظریه های نجومی قرآن کریم، غروب خورشید در چشمه گل آلود، برگشت خورشید با دعای پیامبر (صلی الله علیه و آله) هنگام قضای نماز امام علی (علیه السلام) و استراق سمع شیاطین و جلوگیری شهاب ها از آنها و سایر معجزات پیامبران و اولیا (علیهم السلام) در دین، و عدم توجیه علمی آنها در علم جدید؛

-نظریه تکامل داروین و خلقت انسان در هر دو منظر؛

-نظریه هفت آسمان در دین و یک آسمان در علم.[1]

[1]. برگرفته از خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید با رویکرد اسلامی، ص 375 – 377.