رابطه طریقت جلوتیه با خلوتیه

جلوتیه که طریقتی کاملاً سنّی مذهب است،[1] اساساً شاخه‌ای از طریقت خلوتیه محسوب می‌شود و با زاهدیه منسوب به ابراهیم زاهد گیلانی، صفویه منسوب به صفی الدین اردبیلی (متوفی ۷۳۵ ق)، و بیرامیه منسوب به حاجی بیرام ولی (متوفی ۸۳۳ ق) پیوند داشته است.

انتساب اُفتاده، مرشد عزیز محمود هدایی، به سُنْبُل سِنان، و نیز انتساب خود هدایی به برخی از بزرگان خلوتی، مانند نورالدین زاده و کریم الدین خلوتی، نشانه پیوند جلوتیه با خلوتیه است. به گفته هدایی «طریق ما هم خلوتی هم جلوتی است»، اما یعقوب عفوی (از مشایخ جلوتی، متوفی ۱۱۴۹ ق)[2] گفته که جلوتیه از بیرامیه منشعب شده است. چون سلسله طریقتی هدایی به‌واسطه اُفتاده، خِضردَده (متوفی ۹۱۸ ق) و آقْبِیق سلطان (متوفی ۸۶۰ ق) به حاجی بیرام ولی می‌رسد، جلوتیه شعبه‌ای از بیرامیه نیز محسوب می‌شود.[3]

از سوی دیگر، به‌سبب ارتباط طریقت بیرامیه با نقشبندیه، جلوتیه از نقشبندیه نیز تأثیر گرفته است؛ برای نمونه، آیین‌های نقشبندی مانند «نظر بر قدم» یکی از تعالیم نقشبندی که براساس آن، سالک برای تمرکز، هنگام راه رفتن به قدم‌های خود نگاه می‌کند.[4]

«خلوت در انجمن» و «ذکر خفی» در سلسله جلوتیه نیز رایج است.[5]