ذاتیات موضوع علم کلام

بنابر تعاريف مختلفى كه از علم كلام شده است، موضوع علم كلام و به تبع، ذاتیات آن موضوع نیز فرق می کند. اگر موضوع علم كلام، «عقاید دینی» باشد، اين موضوع مى‏تواند در نزد هر يک از فرق كلامى دارای ذاتیات متفاوتی باشد؛ زیرا هر فرقه و نحله کلامی در جهان، اعم از مسلمان و غیر مسلمان برای خود، مبانی و اصول خاص دارد.

اگر موضوع علم کلام، «اصول دين و عقاید اسلام» باشد، از آن جا که در آیین اسلام نیز فرقه های کلامی متفاوتی وجود دارد، پس ذاتیات نیز متفاوت خواهد بود؛ به عنوان نمونه: اصول اعتقادى معتزله، در پنج اصل توحيد، عدل، وعد و وعيد، منزلت بين المنزلتين و امر به معروف و نهى از منكر، تنظیم شده است[1] كه در نتیجه ذاتیات آن نیز همین پنج اصل خواهد بود، در حالی که براساس اصول اعتقادی شیعه که عبارتند از: توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد،[2] همین اصول، ذاتیات موضوع کلام شیعه را تشکیل می دهد.

و اگر موضوع علم کلام، «ذات و صفات خداوند متعال» باشد؛ از آن جا که پروردگار عالم، وجود واجب، بسیط، صِرف و بی نهایت است، چنین وجودی دارای ذاتیات به آن معنا که درباره موجودات ممکن و مرکب، قابل تصور است، نمی باشد.

[1]. ر.ک: سبحانى، جعفر، بحوث في الملل و النحل، ج 9، ص 95؛ مطهری، مرتضی، مجموعه ‏آثار استاد شهيد مطهرى، ج ‏3، ص 68 و 69؛ خاتمى‏، احمد، فرهنگ علم کلام، ص 11‏.

[2]. ر.ک: مجموعه ‏آثار استاد شهيد مطهرى، ج ‏3، ص 96.