دیدگاه ماتریدیه درباره معاد

به اعتقاد ماتریدیان، مباحث مربوط به معاد، از مباحثى است که با ادله سمعى و نقلى اثبات مى‌شود و بدین جهت، آنان درباره مسائل مربوط به معاد و حتى ضرورت وجود معاد، استدلال عقلى ارائه نکرده‌اند. با این حال، مباحث آنان در این باب با سایر فرق اسلامى، تفاوت عمده‌اى ندارد. آنان به پرسش و پاسخ در قبر، نقمات و نعمات قبر، آفرینش بهشت و دوزخ، جاودانگى آن‌ها و طبقات مختلف آنها، میزان، صراط، حوض، شفاعت و… قائل هستند.[1]

از جمله مسائلى که ماتریدیان به آن باور دارند، رؤیت خدا در قیامت توسط مؤمنان است. على‌رغم این‌که آنان در مباحث خداشناسى، دیدگاهى کاملا تنزیهى دارند، اما در مباحث مربوط به آخرت، نقل‌گرا هستند؛ ازاین‌رو به رؤیت خداوند در روز قیامت قائل شده‌اند. با این وجود، آنان به مقتضاى آیات، میان رؤیت و ادراک تمایز قائل هستند و معتقدند که ادراک، مستلزم تناهى و محدودیت در ناحیه مُدرَک است؛ از این رو خدا را نمى‌توان ادراک کرد، اما مى‌توان رؤیت کرد.[2] در عین حال، آنان رؤیت خداوند را بدون مکان و جهت و بدون مقابله و اتصال شعاع یا وجود مسافت بین بیننده و خدا مى‌دانند.[3] در این‌جا است که دیدگاه آنان به نحوى به تناقض مى‌انجامد، البته اگر رؤیت خداوند را به مفهوم رؤیت قلبى و تجربه عرفانى بدانیم، اشکالى به وجود نمى‌آید، ولی مشکل در این‌جا است که آنان به رؤیت با چشم سر اعتقاد دارند.[4]

[1]. به عنوان نمونه: ر.ک: قارى، ملاعلى، شرح الفقه الاکبر، تحقیق: م. م. الشعار، ص 229 به بعد.

[2]. ر.ک: نسفى، ابومعین، تبصرة الادلة فى اصول الدین على طریقة الامام ابى منصور الماتریدى، تحقیق: کلود سلامة، ج 1، ص 435.

[3]. ماتریدى، ابومنصور، التوحید، تحقیق و مقدمه: خلیف، فتح الله، ص 82؛ نسفی، ابومعین، التمهید لقواعد التوحید، مقدمه: جوهرى، محمد ربیع محمد، ص 217.

[4]. ابن همام، کمال‌الدین، المسایرة فى علم الکلام، تعلیق: محمد محیی الدین، عبدالحمید، ص 19؛ سایت شیعه شناسی، «ماتریدیه، باورهاى کلامى ماتریدیان».