دیدگاه اهل حدیث در باره توحید

اهل حدیث در باب توحید دارای عقایدی هستند که برخی از آنها با اعتقادات سایر مسلمانان متفاوت است. آنان در باب توحید افعالی بر این باورند که: خالقی جز خدا نیست و خالق تمام اعمال و هم‌چنین گناهانشان نیز خداوند است و بندگان، توانایی بر خلق و آفرینش هیچ چیزی را ندارند.[1]

اهل حدیث در بحث رؤیت خداوند می‌گویند: خداوند در قیامت با همین چشم‌ها دیده می‌شود، همان‌طور که ماه شب چهارده در آسمان دیده می‌شود، البته می‌گویند: فقط مؤمنان می‌توانند در آن روز خدا را ببینند نه کافران؛ زیرا آن‌ها از پروردگار محجوب هستند و خداوند می‌فرماید: «كَلَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ»؛[2] «چنین نیست که می‌پندارند، بلکه آنها در آن روز از پروردگارشان محجوبند»  و در مورد عدم توفیق حضرت موسى (عليه السلام) به دیدن خداوند می‌گویند: وی از خدا خواست تا او را در دنیا ببیند و پروردگارش بر كوه جلوه كرد، آن را همسان خاک قرار داد و با این کار به موسی (علیه السلام) فهماند که در دنیا خدا را نمی‌بیند، بلکه او را در آخرت می‌بیند. [3]

به طور خلاصه می‌توان گفت عقاید اهل حدیث در باره خداوند عبارت است از:

1. اعتقاد به تشبيه و تجسيم (جسمانیت خداوند).
2. خداوند بر عرشش هست، هم‌چنان‌که فرمود: «الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى»؛[4] «همان بخشنده‌ای که بر عرش مسلّط است» و دو دست دارد بدون کیف، چنان‌که فرمود: «خَلَقْتُ بِيَدَيَّ»؛[5] «با دو دست (قدرت) خود او را آفریدم»، و نیز فرمود: «بَلْ يَداهُ مَبْسُوطَتانِ»؛[6] «بلکه هر دو دست (قدرت) او، گشاده است» و دو چشم دارد بدون کیف، چنان‌که فرمود: «تَجْرِي بِأَعْيُنِنا»؛[7] «[كشتى‌] زير نظر ما روان بود» و دارای صورت است، چنان‌که فرمود: «وَ يَبْقى‏ وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ»؛[8] «و تنها ذات ذوالجلال و گرامی پروردگارت باقی می‌ماند» و نیز برای خدا گوش و چشم ثابت کردند.
3. خالق تمام اعمال بندگان و هم‌چنین گناهانشان نیز خدا است.
4. خداوند در قیامت با همین چشم‌ها دیده می‌شود، همان‌طور که ماه شب چهارده در آسمان دیده می‌شود، البته فقط مؤمنان می‌توانند ببینند نه کافران، زیرا آنها از پروردگار محجوب هستند.
5. بر این باور هستند که خداوند به آسمان دنیا نزول می‌کند و بر اساس حدیثی از رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله سلم) می‌گوید: آیا مستغفری هست؟
6. عقیده دارند که خداوند در روز قیامت می‌آید، همان‌طور که خداوند می‌فرماید: «وَ جاءَ رَبُّكَ وَ الْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا»؛[9] «و [فرمان‌] پروردگارت و فرشته‌[ها] صف‌درصف آيند».
7. ارزاق از جانب خداوند سبحان است که بندگانش را روزی می‌دهد، حلال باشد یا حرام.[10]

[1]. ر.ک: اشعری، ابو الحسن، مقالات الإسلاميين و اختلاف المصلين، نص، ص 290 – 297.

[2]. مطففین، 15.

[3]. ر.ک: مقالات الإسلاميين و اختلاف المصلين، همان.

[4]. طه، 5.

[5]. ص، 75.

[6]. مائده، 64.

[7]. قمر، 14.

[8]. الرحمن، 27.

[9]. فجر، 22.

[10]. ر.ک: خميس، محمد بن عبد الرحمن، اعتقاد أئمة السلف أهل الحديث، ج 1، ص 228 – 355؛ برگرفته از: رضاپور، عبدالرحیم، رساله دکترا: شرک از نگاه امامیه و اهل حدیث تا ظهور ابن تیمیه، دانشگاه ادیان و مذاهب، 1397.