دور و دلیل بطلان آن در علل

دور (به فتح اول و سکون دوم) از اصطلاحات منطق و فلسفه است که در سایر علوم به ویژه فقه و اصول کاربرد زیادی دارد. دور عبارت است از این که موجود شدن چیزی توقف داشته باشد بر موجود بودن خودش (با واسطه و یا بدون واسطه). مثلا: «الف» متوقف بر «ب» است و «ب» متوقف بر «الف». پس «الف» متوقف بر «الف» است.

دور بر دو قسم است:

1. دور مصرح. 2. دور مضمر.

دور مصرح همان دور بی واسطه است؛ مانند مثالی که گذشت و به دور با وا سطه دور مضمر می گویند؛ مثلاً هر گاه «الف» متوقف بر «ب» باشد و «ب» متوقف بر «ج» و «ج» متوقف بر «دال» و «دال» متوقف بر «الف» باشد به آن دور مضمر می گویند.

در بطلان دور اختلافی وجود ندارد؛ زیرا لازمۀ آن تقدم شیء بر نفس است. توضیح این که اگر وجود «الف» متوقف بر «ب» و وجود «ب»« متوقف بر «الف» باشد، پس برای موجود شدن «الف» باید قبلاً «ب» موجود باشد و «الف» معدوم، و چون وجود «ب» هم متوقف به وجود «الف» است، پس باید در همان لحظه «الف» موجود باشد. در نتیجه لازم است «الف» در آنِ واحد هم باشد و هم نباشد. وجود و عدم یک چیز در آنِ واحد؛ یعنی اجتماع نقیضین و اجتماع نقیضین محال است.[1]