دوره اول تحصیلات میرزا مهدی اصفهانی (18 سال)

زندگی‌نامه علمی میرزای اصفهانی پس از اصفهان در سه دوره علمی مورد نگرش و نگارش قرار می‌گیرد.

میرزا در دوره اول به فراگیری علوم رایج در حوزه نجف می پردازد و بنا به توصیه مرحوم آیت الله حاج آقا رحیم ارباب اصفهانی، از آغاز ورود به عراق، با مرحوم آیت الله العظمی سید اسماعیل صدر  ارتباط برقرار نموده، از مراتب علمی و سلوک روحی وی بهره‌مند می‌شود. بدین‌گونه به جز تحصیل علوم معارف، با مبانی معنوی و عوالم روحانی نیز آشنا می شود و با راهنمایی مرحوم صدر (که خود از علمای عاملین بوده) مراحلی از سیر و سلوک را می پیماید. همچنین اصول مکتب نجف را نزد اصولی بزرگ، آخوند خراسانی (صاحب «کفایة الاصول») و فقه را نزد فقیه معروف سید محمد کاظم یزدی (صاحب «عروة الوثقی») فرا می‌گیرد.

در همین دوره، پس از آشنایی با مبانی سیر و سلوک شرعی مرحوم صدر، با بزرگان دیگری؛ مانند سید احمد کربلائی،[1] شیخ محمد بهاری همدانی،[2] سید علی قاضی و سید جمال الدین گلپایگانی،[3] مأنوس شده و استفاده روحی و روحانی می‌برد.

همزمان با انقلاب مشروطه در ایران، به اتفاق تنی چند از عالمان و فاضلان معاصر خود؛ مانند آیت الله سید محمود شاهرودی و آیت الله سید جمال الدین گلپایگانی (که همه بیش از هفت نفر نبوده اند)، اولین دوره درس مرحوم میرزای شیرازی بزرگ تنظیم شده بود و میرزای نائینی نیز که آنها را از طریق استادش سید محمد فشارکی فراگرفته بوده، مورد تحقیق و فحص قرار می‌دهد. در جلسات این درس تحقیقی (که گاه متجاوز از سه ساعت به طول می‌انجامیده‌است)، اصول مکتب شیخ انصاری را با دقت علمی مطرح ساخته مورد رسیدگی و تحقیق قرار می داده‌اند. این خود باعث می شد تا میرزای اصفهانی احاطه کاملی بر این مبانی پیدا کند. این درس نزدیک به پنج سال ادامه یافته و در این مدت به‌جز اصول مکتب نجف، مطالب مکتب سامرا و نیز نظرات خود میرزای نائینی، مورد مباحثه و مداقّه علمی قرار می‌گرفت.

میرزای اصفهانی (که در آن ایام حدود 28 تا 30 سال داشته) به موازات تلاش‌های علمی یاد شده، به بعد عملی و اخلاقی و سلوکی نیز پرداخته و پیمودن مراحل «سیر نفسی» را از دست نمی‌نهد. او درجات سلوک را همواره نزد استادان فن؛ مانند آقا سید احمد کربلائی به خوبی می‌گذراند و مراحلی چون «معرفت نفس» و خلع بدن (تجرید) را پشت سر می‌گذارد.[4]

[1]. این عالم اخلاقی جلیل، از سادات موسوی و طهرانی الاصل است. وی متولد کربلا و سالها ساکن نجف اشرف بوده است. سایت حوزه نت.

[2]. برای اطلاع از زندگی‌نامه مرحوم بهاری، ر ک: سایت تابناک.

[3]. این دو بزرگوار از شاگردان برجسته ملا حسینقلی همدانی بوده و از محضر او بهره برده‌اند.

[4] . حکیمی، محمد رضا، مکتب تفکیک، ص 213 و 214.