دعا در زندگی امام رضا (علیه السلام)

یکى دیگر از مظاهر زندگى عبادی و روحانى امام رضا (علیه السّلام)، «دعا» است. آن حضرت نقش ویژه­‌ای برای دعا در زندگی قائل بود و انس خاصی با آن داشت؛ چرا که در دعا و تضرّع سودى معنوى یافته بود که هیچ سودى با آن برابرى نمى‏‌کرد.[1]

امام رضا (علیه السّلام)، درباره اهمیت دعا و شرایط آن و آسیب شناسی آن، فرمایشاتی دارند که در ذیل به برخی از آنها اشاره می شود:

دعا سلاح پیامبران‏:

امام رضا (علیه السّلام) از دعا به مثابه یک سلاح و حربه (در برابر دشمنان درونی و بیرونی) استفاده مى‏نمود و به اصحابش مکرر توصیه مى‏فرمود: به سلاح پیامبران متصل و متوسل شوید. از ایشان پرسیدند: سلاح پیامبران چیست؟ امام در پاسخ فرمود: دعا.[2]

دعاى مخفى:‏

امام رضا (علیه السّلام) به اصحابش توصیه مى‏کرد که دعاهاى خود را مخفى کنند و درخواست خود را به مولای خود محرمانه بگویند تا کسى از آن باخبر نگردد. آن حضرت در این باره فرموده است: «دعاى مخفى یک بنده برابر با 70 دعاى آشکار است».[3]

کندى اجابت دعا:

احمد بن محمد بن ابى نصر مى‏گوید: به ابو الحسن على بن موسى الرضا (علیهما السلام) عرض کردم: فدایت گردم، من چندین و چند سال قبل، تقاضایى از خدا کردم و از تأخیر اجابتش در دلم شبهه و نگرانى پدید آمده است. حضرت در جوابم فرمود: اى احمد، بر حذر باش از این که شیطان راهى در (دل‏) تو باز کند تا تو را از رحمت خدا مأیوس سازد. همانا ابو جعفر (امام باقر علیه السّلام) مى‏فرمود: هنگامى که مؤمن حاجت خود را از خدا طلب مى‏کند، خداى متعال آن را عطا مى‏فرماید، امّا پاسخ وى را به خاطر عشق به صداى او و شنیدن ناله­‏هایش به تعویق مى‏اندازد. سپس فرمود: آن چه خداى تبارک و تعالى در این دنیا دیرتر به مؤمن بدهد، بهتر از آن است که زودتر عطا فرماید. مگر این دنیا چه ارزشى دارد؟.

ابو جعفر (علیه السّلام) مى‏فرمود: دعاى مؤمنان در حال رفاه و آسایش باید همانند دعایشان در حال سختى و گرفتارى باشد. مؤمن نباید نگران این باشد که چه موقع به خواسته خود مى‏رسد و از دعا کردن خسته نشود؛ زیرا دعا جایگاه بزرگی در پیشگاه الهی دارد، پس صبر پیشه کن و در طلب حلال باش و پیوند خویشى را محکم نما و از نشان دادن دشمنى آشکار با مردم بر حذر باش؛ زیرا ما خاندان پیامبر (صلی الله علیه و آله)، مى‏پیوندیم به کسى که از ما بریده است و خوبى مى‏کنیم به کسى که به ما بدى کرده است؛ از این رو به خدا سوگند، نتیجه آن را خوب مى‏بینیم. همانا صاحب نعمت در اين دنيا، اگر هر چه که درخواست كند به او بدهند، به همان قناعت نكند و دنبال جز آن چه خواسته برود و آن را هم بخواهد و (در نتیجه) نعمت خدا در چشم او خوار و كوچک می شود و از هيچ چيز سير نشود. هنگامى که نعمت هاى انسان زیاد شد، او در خطر است؛ زیرا وظایفى بر او واجب مى‏شود و از این طریق آزمایش شده و مورد امتحان الهى قرار مى‏گیرد.

به من بگو که اگر من بعضى از کلمات را به تو بگویم به آنها اعتماد مى‏کنى؟ احمد پاسخ داد: فدایت گردم، اگر من به شما اعتماد نکنم، به چه کسى اعتماد کنم؟ تو حجّت خدا بر مخلوقاتش هستى. امام پاسخ داد: بنابراین باید بیشتر به خدا اعتماد داشته باشی؛ زیرا خدا به تو وعده اجابت داده است. آیا خداى تبارک و تعالى نفرموده است: «و چون بندگانم درباره من از تو سؤال کنند، من مطمئناً به آنان خیلى نزدیکم. من دعاى آنها را پاسخ مى‏دهم، وقتى آنها مرا بخوانند»؟[4]، آیا او نفرموده است: «از رحمت خدا مأیوس نباشید»؟[5] و آیا او نفرموده است: «خدا وعده کرده است که شما را مورد عفو و بخشش قرار دهد»؟[6] بنابراین باید به خدا بیش از هر کس دیگرى اعتماد داشته باشى و در دل خود جز خوبى راه ندهيد، همانا شما آمرزيده‏ايد.[7]

بعضى از دعاهاى امام رضا (علیه السلام)

1. دعاى طلب امنیت و ایمان:

« يَا مَنْ دَلَّنِي عَلَى نَفْسِهِ وَ ذَلَّلَ قَلْبِي بِتَصْدِيقِهِ أَسْأَلُكَ الْأَمْنَ وَ الْإِيمَانَ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ».[8]

2. دعای طلب هدایت:

اللَّهُمَّ أَعْطِنِي الْهُدَى وَ ثَبِّتْنِي عَلَيْهِ وَ احْشُرْنِي عَلَيْهِ آمِناً أَمْنَ مَنْ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِ وَ لَا حُزْنٌ وَ لَا جَزَعٌ إِنَّكَ أَهْلُ التَّقْوى‏ وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَة».[9]

3. دعا در سختی ها و حوائج:

يونس بن بكير نقل نموده كه از مولاى خود حضرت امام رضا (عليه السلام) درخواست نمودم: به من دعایى تعليم نمايید كه آن را در سختی­ها بخوانم. آن حضرت به من فرمود كه آن چه را كه براى تو مى‏نويسم محافظت كن و آن را در هر سختى بخوان كه حاجت تو برآورده مى‏شود و آن چه را كه آرزو نمایى، به تو عطا مى‏شود. پس براى من اين دعا را نوشتند: ‏بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ اللَّهُمَّ إِنَّ ذُنُوبِي وَ كَثْرَتَهَا قَدْ أَخْلَقَتْ وَجْهِي عِنْدَكَ وَ حَجَبَتْنِي عَنِ اسْتِيهَالِ رَحْمَتِكَ وَ بَاعَدَتْنِي عَنِ اسْتِيجَابِ مَغْفِرَتِكَ و…».[10]

اینها بعضى از دعاهایى است که بخشی از زندگى روحانى و عبادی امام (علیه السلام) را تبیین مى‏نماید. آن حضرت با خداوند متعال راز و نیاز داشت و خود را وقف خدا نموده بود.

حرز[11] امام رضا (علیه السلام)

امام (علیه السّلام) از این دعاى شریف به عنوان یکی از حرزهای خود، استفاده مى‏فرمود:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ يَا مَنْ لَا شَبِيهَ لَهُ وَ لَا مِثَالَ لَهُ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ لَا خَالِقَ إِلَّا أَنْتَ تُفْنِي الْمَخْلُوقِينَ وَ تَبْقَى أَنْتَ حَلُمْتَ عَمَّنْ عَصَاكَ‏ وَ فِي الْمَغْفِرَةِ رِضَاك‏.[12]