دستاوردها، آثار و تألیفات فرقه شیخیه

بعضی از بزرگان فرقه شیخیه دارای آثار و تألیفاتی هستند که در ذیل به آنها، اشاره می شود:

1. شیخ احمد احسایی

صاحب کتاب فهرست،[1] تألیفات و تصنیفات شیخ احمد احسایی را در 9 فصل تنظیم نموده و آثار مربوط به هر فصل را بیان کرده است. این 9 فصل عبارتند از:

فصل اول در بیان کتب و رسائل حکمت الهی و فضائل

در این فصل نام 48 اثر ذکر شده که بعضی از آنها عبارتند از: رساله در جواب سید ابو‌الحسن جیلانی، رساله اعتباریه، رساله بحرانیه، رساله شرح‌ زیارت جامعه كبیره، و رساله شرح مشاعر ملا صدرا

فصل دوم در بیان کتب و رسائل در اعتقادات و رد ایرادات

در این فصل نام 22 اثر ذکر شده که بعضی از آنها عبارتند از: رساله حیوة ‌النفس، شرح عرشیه ملاصدرا، رساله ای در جواب آخوند ملا محمدحسین اناری، و رساله قدریه

فصل سوم در خطبه ها و رسائل سیر و سلوک

در این فصل نام 5 اثر ذکر شده که بعضی از آنها عبارتند از: خطبه عید فطر، و خطبه عید اضحی (قربان)

فصل چهارم در بیان کتب و رسائل در اصول فقه

در این فصل نام 9 اثر ذکر شده که بعضی از آنها عبارتند از: رساله اجماعیه، رساله حملیه، و فائده در استصحاب

فصل پنجم در بیان کتب و رسائل فقهی

در این فصل نام 8 اثر ذکر شده که بعضی از آنها عبارتند از: رساله حیدریه، رساله ذی‌رأسین، و صراط الیقین

فصل ششم در بیان کتب و رسائل تفسیری

در این فصل نام 3 اثر ذکر شده که بعضی از آنها عبارتند از: رساله زنجیه، رساله در تفسیر كلمه «احد» در سوره توحید

فصل هفتم در بیان کتب و رسائل در فلسفه و حکمت عملی

در این فصل نام 2 اثر ذکر شده که عبارتند از: رساله در شرح اشعار شیخ علی بن عبدالله بن فارس در فلسفه مشهور به «فارسیه»، و رساله در صناعت در بیان عمل شعر

فصل هشتم در بیان کتب و رسائل ادبی

در این فصل نام 4 اثر ذکر شده که برخی از آنها عبارتند از: دیوان مراثی، و رساله در رسم الخط قرآن

فصل نهم در بیان کتب و رسائل متفرقه

در این فصل نام 34 اثر ذکر شده که برخی از آنها عبارتند از: رساله شیخ احمد بن صالح بن طوق، رساله رشتیه، و رساله طاهریه

در مجموع ایشان 132 اثر را از شیخ احمد احسایی ذکر می کند.[2] صاحب کتاب أعیان‏الشیعة، 102 اثر را به نقل از سید رشتی و دیگر شاگردان وی برمی شمرد.[3]

2. سید کاظم رشتی

در کتاب فهرست، تألیفات و تصنیفات سید کاظم رشتی در 7 فصل تنظیم، و در مجموع 172 اثر از ایشان نقل شده است. برخی از آنها عبارتند از: رساله اسطرلابیه، ترجمه قسمتی از ابتدای كتاب شرح‌ الزیارة (احسایی)، رساله جنیه، و رساله جواب میرزا حسن هندی عظیم‌آبادی درباره اشكالاتش پیرامون معاد و… .[4]

3. حاج محمد کریم خان کرمانی

در کتاب فهرست، آثار حاج محمد کریم خان کرمانی در 15 فصل، و در قالب 277 اثر تنظیم شده که برخی از آنها عبارتند از: رسالة في جواب الملا احمد بن الملا حسين التبريزي، الارجوزة في مراتب التوحيد و مقامات الحكمة، رسالة التطبيق، كشف‌المراد في علم المعاد، ارشادالعوام ، و… .[5]

4. حاج محمد خان کرمانی

آثار حاج محمد خان کرمانی نیز در 10 فصل و در قالب 203 اثر، بیان شده که بعضی از آنها عبارتند از:

رسالة في جواب السيد ابراهيم الهمداني، سوانح، علل‌الاحكام، النفس ‌الباقية، هداية المسترشد، و … .[6]

5. حاج زین العابدین خان کرمانی

مؤلف کتاب فهرست، آثار حاج زین العابدین خان کرمانی را در 6 فصل و در قالب 253 اثر ذکر می کند که تعدادی از آنها عبارتند از:

رسالة في جواب السيد ابراهيم بن السيد عبدالله، الرسالة الحسنية، دروس فطرة السليمة في النبوة العامة و الخاصة، المواعظ، و… .[7]

6. ابو القاسم خان ابراهیمی

از جمله تألیفاتی که او از خود به جای گذاشت، می‌توان به این دو مورد اشاره کرد:

1. فهرست کتب شیخ احمد احسایی و سائر مشایخ عظام، در دو جلد که در آن شرح حال خود و مشایخش تا شیخ احمد احسایی را نوشته و مؤلّفات آنان را به هزار کتاب رسانده؛
2. رساله عملیه.[8]
3. حاج عبدالرضا خان ابراهیمی

از تألیفات او است: 1. نظری به قرن بیستم؛ 2. تکریم الأولیاء؛ 3. سیاسة المدن؛ 4. دوستی و دوستان؛ 5. شرح کتاب مواریث از کتاب «الجامع لأحکام الشرائع» تألیف جدّش.[9]

8. سید عبداللَّه موسوی

از آثار او می‌توان به: 1. ترجمه هدایة الصبیان؛ 2. ترجمه هدایة المسترشد؛ 3. ترجمه رساله در رد باب؛ 4. ترجمه فصول الأربعه حاج محمّد کریم خان؛ 5. الأنوار الجلیة فی رفع الشبهات عن الشیخیة، اشاره کرد.[10]

9. میرزا محمد حسین حجة‏الاسلام

وی فرزند ارشد ملا محمد حجة‏ الاسلام مامقانى تبریزی (شیخیه حجة الاسلامی) است. اثر او کتاب «علم المحجّة» است که آن را در پس اتّهاماتی که به وی زده شد، و ناصر الدین شاه او را فراخواند، تألیف کرد و معتقدات خود را در آن بیان داشت.[11]

1. شیخ محمّد تقی مامقانی (برادر میرزا محمّد حسین)

از تألیفات او است: «در خوشاب (دیوان شعر فارسی)»، «شرح أنا النقطة»، «آتشکده (فارسی منظوم)»، «صحیفة الأبرار فی مناقب المعصومین الأطهار (در این کتاب از پدرش از شیخ احمد احسایی روایت کرده است)».[12]

1. آخوند ملّا محمّد باقر اسکویی (شیخیه احقاقیه)

آخوند ملّا محمّد باقر در فقه و اصول بیش از شصت کتاب نگاشت، از تألیفات او است: «المصباح المنیر در ردّ بر دو فصل «الفصول المهمّة» تألیف حاج محمّد کریم خان کرمانی»، «حق الیقین در رد باقی فصول «الفصول المهمّة» و «احقاق الحق و ابطال الباطل» در رد حاج محمّد کریم خان کرمانی.[13]

2. شیخ موسی (فرزند ملا محمد باقر اسکویی)

از تألیفات او می توان به «احقاق الحق، رد مولی محمّد رضا همدانی صاحب هدیة النملة» اشاره کرد. [14]

3. شیخ علی حائری (فرزند شیخ موسی)

کتاب «عقیدة الشیعة» اثر او است.[15]

4. شیخ حسن احقاقی (برادر شیخ علی)

از آثار علمی او می توان به: اصول الشیعة، منهج الرشد، سرمایه سعادت، و نامه آدمیت (رد بر کسروی) اشاره کرد.[16]

[1]. حاج ابوالقاسم خان ابراهيمي؛ رئیس شیخیه کرمان بعد از حاج محمد خان کرمانی.

[2]. ر.ک: ابراهیمی، حاج ابوالقاسم خان، ترجمة فهرست كتب المشایخ العظام، شرح احوال علمای شیخیه و فهرست كتاب های ایشان، ج 2، ص 178 – 241.

[3]. امین، سید محسن، أعیان ‏الشیعة، ج ‏2، ص 591 و 592.

[4]. ترجمة فهرست كتب المشایخ العظام، شرح احوال علمای شیخیه و فهرست كتاب های ایشان، ج 2، ص 242 – 312.

[5]. همان، ص 312 – 443.

[6]. همان، ص 443 – 532.

[7]. همان، ص 533 – 592.

[8]. همان.

[9]. همان.

[10]. همان.

[11]. ربانى گلپايگانى، علی، فرق و مذاهب كلامى، درس چهل و هشتم؛ شفتي بيدآبادي، محمدباقر بن محمدنقي، پرسش ‌ها و پاسخ‌ ها پيرامون عقايد شيخيه (زمينه‌ساز بابيت)، تحقيق: مركز تحقيقات كتابخانه مسجد سيد اصفهان.

[12]. همان.

[13]. مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامى، ص 269.

[14]. پرسش‌ ها و پاسخ‌ ها پيرامون عقايد شيخيه (زمينه‌ساز بابيت)، تحقيق: مركز تحقيقات كتابخانه مسجد سيد اصفهان.

[15]. همان.

[16]. همان.