خیرات برای درگذشتگان از نگاه قرآن

اگر چه قرآن کریم به طور صریح دستور به فرستادن خیرات و صدقات برای اموات و گذشتگان نمی‌دهد، اما این مسلّم است که دعا برای اموات و نیاکان و نیز فرهنگ تجلیل و به نیکی یاد کردن از مؤمنان خفته در خاک، مورد تأیید قرآن است. برخی از آیات در این زمینه چنین است.

1. «یُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ یَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّرَ»؛[i] و در آن روز انسان را از تمام کارهایى که از پیش یا پس فرستاده آگاه مى‏کنند.

واژه «أَخَّرَ» براساس برخی از تفسیرها، کارهای خوب یا بدی است که پس از مرگ انسان از طریق بازماندگان عاید انسان می‌شود، یا سنت‌های خوب و بدی است که انسان به یادگار گذاشته و مردم با عمل کردن به آن‌ها هر ثواب و یا عقابی را که کسب می‌کنند، برای بنیان‌گذارش نیز ثبت خواهد شد.

2. «رَبَّنَا اغْفِرْ لی‏ وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِساب»؛[ii] پروردگارا! من و پدر و مادرم و همه مؤمنان را، در آن روز که حساب برپا مى‏شود، بیامرز.

حضرت ابراهیم(علیه السلام) در این آیه از خداوند براى سه گروه طلب مغفرت کرده‌است. یک: برای خودش. دو: براى پدر و مادرش.[iii] و سومین دسته‌‏اى که حضرت ابراهیم براى آنان دعا می‌کند، مؤمنان هستند.

3. «وَ الَّذینَ جاؤُا مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذینَ سَبَقُونا بِالْإیمانِ»؛[iv] کسانى‌که از پس ایشان آمده‏‌اند، می‌گویند: اى پروردگار ما، ما و برادران ما را که پیش از ما ایمان آورده‌‏اند بیامرز.

آیندگان از درگاه خداوند براى گذشتگان آمرزش می‌طلبند، و خداى سبحان دعاى برادر را در حق برادر مؤمنش می‌پذیرد.

در راستای آیات فوق، این موضوع نیز گفتنی است که طلب مغفرتی که در قرآن بدان توصیه شده -چه برای خود و چه برای دیگران- از کسانی که اعمال نیکشان بیشتر باشد، بیشتر در معرض اجابت است؛ بر این اساس، اگر فردی بدون هیچ عمل خیری؛ مانند خواندن قرآن، دادن صدقه برای مرده‌ای دعا کند، به یقین با فردی که دعاهایش با عمل خیر همراه است، تفاوت خواهد داشت؛ لذا با این استدلال، می‌توان انجام کارهای خیر را به عنوان مقدمه‌ای برای طلب غفران برای اموات از قرآن اثبات کرد. و از این‌جا است که طلب رضایت برای والدین باید به همراه کار خیر باشد، به فرموده قرآن حضرت سلیمان از سخن او (مور) تبسّمى کرد و خندید و گفت: «رَبِّ أَوْزِعْنی‏ أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتی‏ أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلى‏ والِدَیَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَدْخِلْنی‏ بِرَحْمَتِکَ فی‏ عِبادِکَ الصَّالِحین‏»؛[v] پروردگارا شکر نعمت‌هایى را که بر من و پدر و مادرم ارزانى داشتى به من الهام کن، و توفیق ده تا عمل صالحى که موجب رضاى تو است انجام دهم، و مرا به رحمت خود در زمره بندگان صالح خویش قرار ده.

[i]. قیامت، 13.

[ii]. ابراهیم، 41.

[iii]. منظور حضرت ابراهیم(علیه السلام) از این دعا، پدر حقیقى خودش یعنى (تارخ) بود که مؤمن از دنیا رفت؛ به دلیل آن‌که کلمه «والد و والده» براى پدر و مادر واقعى انسان به کار می‌رود، چنان‌که در این آیه است؛ چون حضرت ابراهیم این دعا را در اواخر عمر خود کرده، و در اوایل عمر خود از عمویش آزر که بت‌‏پرست بود بیزارى جست، طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏12، ص 78.

[iv]. حشر، 10.

[v]. نمل، 19.