خاصف النعل، لقب امام علی (علیه السلام)

یکی از القاب امام علی (علیه السلام)، «خاصف النعل» می باشد.[1] این لقب، برگرفته از روایتی است که رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) در شأن امام علی (علیه السلام) فرمودند.

ابن حجر عسقلانی از عبدالرحمن بن بشیر نقل می کند: ما در خدمت پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) نشسته بودیم که آن حضرت فرمود: «همانا مردی بنابر تأویل قرآن با شما خواهد جنگید، آن گونه که من بنا بر تنزیل قرآن با شما جنگیدم. ابوبكر عرض كرد: ای رسول خدا این شخصی که فرمودید، من هستم؟ فرمود: خیر، شما نیستى. عمر گفت: ای رسول خدا من هستم؟ فرمود: شما هم نیستى، این مرد همان است كه کفش را اصلاح می‌كند (خاصف النعل). پس ما وقتی (از رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله) جدا شده و رفتيم، ديديم على (علیه السّلام) مشغول ترمیم و اصلاح کفش رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) در حجره عايشه است، پس او را (به این فرمایش رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله) بشارت داديم».[2]

ربعی بن‏ خراش از امیرالمؤمنین (علیه السّلام) روایت می‌كند:

«سهیل بن عمرو با دو یا سه نفر در حدیبیه خدمت حضرت رسول (صلّى اللَّه علیه و آله) رسیدند و عرض كردند: اكنون گروهی از برده‌ها و افراد پست ما به حضور شما خواهند رسید، شما آنان را به‌ سوى ما برگردانید. پیامبر (صلّى اللَّه علیه و آله) از این سخن برآشفت و خشمگین شد و چهره‏اش از فرط غضب سرخ گردید. (حضرت خاتم النبیین (صلّى اللَّه علیه و آله) هر گاه غضب می‌كرد، چهره مباركش برافروخته می‌شد) آن‌گاه به سهیل بن عمرو فرمود: اى گروه قریش از این گونه سخنان دست بردارید و الّا مردى را كه در راه خدا امتحانش را داده است به‌ طرف شما می‌فرستم تا گردن‌هاى شما را بزند، در حالی که از دین خارج شده‌اید. ابوبكر عرض كرد: ای رسول خدا این شخصی که فرمودید، من هستم؟ فرمود: خیر شما نیستى، عمر گفت: ای رسول خدا، من هستم؟ فرمود: شما هم نیستى، این مرد همان است كه اكنون در میان حجره کفش را اصلاح می‌كند (خاصف النعل). علی (علیه السّلام) فرمود: من در آن هنگام کفش پیامبر را در حجره درست می‌كردم. امام علی (علیه السّلام) پس از بیان این روایت از جاى خود برخاست و فرمود: آگاه باشید، رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) فرمود: هر كس از روی عمد بر من دروغ بندد، خداوند جایگاه وى را از آتش پر خواهد كرد».[3]

در این روایات، رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) به جای تصریح به نام مبارک امیرالمؤمنین (علیه السلام)، از تعبیر «خاصف النعل» استفاده نمودند. این امر می تواند دلایلی داشته باشد، از جمله:

1. در بسیاری از موارد، استفاده از تعبیری جدید غیر از نام معروف و شناخته شده، بیشتر در یادها باقی می­ ماند. شاید پیامبر (صلّى اللَّه علیه و آله) خواسته‌اند با استفاده از این تعبیر برای امام علی (علیه السلام)، فضیلت دیگری از آن حضرت را برای مردم معرفی نمایند. استفاده پیامبر (صلّى اللَّه علیه و آله) از تعابیر دیگری؛ چون «ابو تراب» برای امیرالمؤمنین (علیه السلام)[4] نیز می تواند شاهدی بر این مدعا باشد.
2. این تعبیر به نوعی حاکی از اوج تواضع امیرالمؤمنین (علیه السلام) است که با وجود جایگاه ویژه­ و ممتازی که در میان مسلمانان داشته و نیز با وجود ارتباط بسیار نزدیک ایشان با رهبری جامعه (پیامبر اسلام صلّى اللَّه علیه و آله)، از انجام کارهایی که بسیاری از خواص، آن را در شأن و منزلت خویش نمی‌­دانستند، دریغ نمی‌کرد و پیامبر (صلّى اللَّه علیه و آله) با استفاده از این تعبیر، به صورت غیر مستقیم به جامعۀ اسلامی این رهنمود را می‌­دهد که رهبران بعدی این جامعه باید از ویژگی مهم تواضع برخوردار باشند.[5]

[1]. خوارزمی، موفق بن احمد، المناقب، ص 40.

[2]. ابن حجر عسقلانى، احمد بن علی، الإصابة فى تمييز الصحابة، محقق: عبد الموجود، عادل احمد/ معوض، على محمد، ج ‏4، ص 245 و 246.

[3]. طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدى، ج ‏1، ص 372.

[4]. المناقب، ص 38.

[5]. ر.ک: سایت اسلام کوئست، نمایه: «عنوان خاصف النعل یا کفشدوز برای امام علی (علیه السلام)».