خاستگاه اعتقادى بهائيت

بهائيت زاييده‏ بابيت بود، اما اين كه بابيت از چه فرقه‏اى نشأت گرفته است، بايد گفت: بابيه زاييده “كشفيه” و كشفيه زاييده شيخيه است. مؤسّس شيخيه، شيخ “احمد احسائى”، بوده كه در سال 1160 هـ ق متولّد گشت و مسلك اخبارى داشت و به جهت اعتقاداتش، مورد تكفير علما قرار گرفت.[1] مثلاً او معتقد بود:

1. ائمه، علل اربعه عالم مى‏باشند.

2. اصول دين چهار تا است. (معرفت خداوند، معرفت انبيا، معرفت ائمه، معرفت ركن رابع؛ كه ركن رابع، شيوخ و بزرگان شيخيه مى‏باشند).

3. قرآن كلام نبى است.

4. خدا با انبيا، شى ء واحدى هستند.

5. شيوخ و بزرگان شيخيه ركن رابع اند.

6. امام عصر به خاطر ترس به عالم حور قليايى گريخته است.

7. عدل، اصلى از اصول شيعه نیست. و… .

حمله او به خلفا در يكى از كتاب‏هايش، موجب شد كه كربلا مورد حمله قرار گيرد و اهالى آن جا كشته شوند، البته در اين ميان فقط خانه‏ “سيد كاظم رشتى” كه از شاگردان شيخ احمد بود، در امان ماند. به هر حال مدتى بعد، او به حجاز رفت و با آن كه حجاز در آن موقع تحت سيطره‏ حكومت عثمانى قرار داشت، مورد حمايت و احترام حكّام آن جا قرار گرفت.

او به سال 1241 هـ.ق در سن حدود هشتاد سالگى از دنيا رفت و بعد از او سيد كاظم رشتى به ترويج افكارش پرداخت، و فرقه‏ “كشفيه” را تأسيس نمود.

سيد كاظم رشتى در سال 1212 هـ.ق متولد شد و در سال 1259 هـ.ق از دنيا رفت و به مدت 20 سال در ميان پيروان خود، به عنوان ركن رابع محسوب مى‏گشت، وی معتقد بود كه حضرت مهدى (عج) در بين ما است و مبلّغين خود را به اطراف مى‏فرستد كه مردم را آماده كنند و … . بر اساس همين اعتقاد بود كه يكى از شاگردان بارزش به نام “على محمد باب” مدعى شد، من “باب امام زمان” هستم، البته بعدها به اين مقدار اكتفا نكرد و ادعا نمود كه او همان “مهدى موعود” است.[2]

باب در نوشته‏هايش گاه با صراحت تمام و به نحو مكرر به ختم نبوت و رسالت پيامبر اسلام (ص) تا ظهور قيامت و هم چنين به امامت دوازده امام و از آن جمله به امام زمان؛ يعنى حجة بن الحسن (عج)، اظهار ايمان مى‏كند، اما بعدها به منظور اين كه راه را براى خودش بگشايد، اضافه مى‏كند كه در ختم نبوت تا ظهور قيامت، منظور از ظهور قيامت، ظهور وى مى‏باشد.

كتاب “بيان” او كه در بين بابى‏ها از جايگاه ويژه‏اى برخوردار است و به عنوان “وحى” تلقى مى‏گردد، حكايت از تأثيرپذيرى عميق او از حروفيان و نقطويان دارد[3] و از اين جهت هم به شيخ احمد احسائى تأسّى جسته است.

او كتاب “بيان” خود را بر محور حروف ابجد و تطبيق آن با اعداد (عدد 19)، تأليف كرد. او در اين كتاب هر سال را 19 ماه و هر ماه را 19 روز مى‏داند،[4] و خود را به عنوان نقطۀ اولى و باب خدا[5] معرفى مى‏كند كه با 18 تن از ياران نخستين‏اش كه به حروف حىّ مى‏باشند (ح +ى = 8 + 10) و به 19 نفر مى‏رسند، “واحد” را تشكيل مى‏دهند، چون واحد به حروف ابجد، مساوى با عدد 19 است و به همين جهت، او بيان را به واحد اوّل و واحد دوم و… تقسيم مى‏كند.[6]

البته در شرح لغات حروفى آخر “بيان”، پيرامون سرّ انتخاب عدد 19 آمده است كه چهارده معصوم با چهار نايب امام زمان و باب، 19 نفر مى‏شوند. در حالی كه اگر به پاره‏اى از ادعاهاى باب توجه كنيم كه خود را مهدى موعود مى‏خواند، بايد بگوييم كه عدد رمزى آقايان دچار نقصان گرديده است و براى تصحيح آن بايد فكر ديگرى بكنند.

او بهشت و دوزخ صراط و ميزان و ساعت را تأويل مى‏نمايد و در تبيين اصل رجعت و مقام امامت و ظهور و تجسد خداوند در اولياى خود، سخنانى دارد كه تركيبى از تعبيرات غلاة و قرامطه و شيخيه است.[7] او بعضى از مناسك، مانند نماز و روزه، و قبله را تغيير داد. از احكام او است:

1. اگر كسى از بابى‏ها، زنش حامله نشد، حلال است كه براى حامله شدن زن خود، از يكى از برادران بابى كمك و يارى بگيرد، و نه از غير بابى،[8]

2. استمنا مباح است.[9] و… .

[2] ر.ك: مجلۀ انتظار، شماره اول، سال 1380، جعفر خوشنويس، ص 240 – 250؛ فرق و مذاهب كلامى، على ربانى گلپايگانى، ص 336 – 342؛ براى آشنايى بيشتر با فرقۀ شيخيه رجوع شود به: حياة شيخ احمد احسائى، تأليف فرزند شيخ احمد؛ تاريخ نبيل، زرندى؛ ردّ شيخيه، محمد بن سيد صالح قزوينى موسوى؛ اسرار پيدايش شيخيه، بابيه، بهاييه، محمد كاظم خالصى؛ كشف المراد (بررسى عقايد شيخيه)، الف حكيم ‏هاشمى.

[3] براى آشنايى با افكار حروفيان و نقطويان و… رجوع شود به كتاب: خاتميت پيامبر اسلام (ص)، ص 46 – 41.

[4] بيان الواحد الخامس، ص 18. البته چهار روز باقيمانده به عنوان ايام شكرگذارى و جشن تعيين شده است. ر.ك: دانشنامه‏ جهان اسلام، ج 4، ص 742.

[5] باب اللَّه شامل هفت حرف است و على محمد هم از هفت حرف تشكيل يافته است.

[6] ر.ك: خاتميت پيامبر اسلام، ص 52 – 53.

[7] خاتميت پيامبر اسلام، ص 58.

[8] بيان، باب خامس عشراز واحد هشتم.

[9] بيان، باب عاشر از واحد هشتم.