حکم فقهی عملیات استشهادی

مقدمه:

دفاع در مقابل دشمن یک امر فطری و عقلی است و خداوند به هر موجود زنده ای ابزار دفاعی خاصی داده است، ولی این ابزار دفاعی در انسان ها به دلیل داشتن قوه تعقل متنوع و گوناگون است و هر قوم و ملتی با توجه به توانایی هایی که دارد از شیوه ها و ابزار دفاعی مناسب حال خود استفاده می کند. یکی از روش های دفاعی که اخیراً مجاهدین مسلمان در سرزمین های اشغال شده مسلمانان به خصوص سرزمین فلسطین علیه نیروهای متجاوز و اشغال گر به کار گرفته اند، عملیات استشهادی است. بسیاری از مردم مسلمان درباره حکم شرعی این نوع عملیات از مراجع تقلید و فقهاء اسلام سؤال و استفتاء کرده اند که در ذیل به آنها اشاره می شود:

1. امام خمینی (ره):

امام خمینی (ره) در پاسخ به این سؤال که: اگر دشمن کافر صهیونیستی منطقه ای از کشور اسلامی را اشغال نظامی کند، و مسلمانان ساکن آن منطقه با علم بر این که اگر مقاومت کنند زیان هایی برای آنان از قبیل زندان و بازرسی خانه ها و امثال آنها را خواهد داشت، آیا بر آنان واجب است که به دفاع از خود قیام کنند؟ و حتی در صورتی که یقین داشته باشند که دفاعشان منجر به شهادت خواهد شد، آیا بر آنان واجب است که مجاهدین اسلامی را که عملیات نظامی انجام می دهند، از جهت مادی و معنوی کمک کنند یا خیر؟ می فرماید: «دفاع واجب است، و بر مسلمانان لازم است آنها را کمک کنند».[1]

همان طور که از سؤال و جواب پیداست، حضرت امام (ره)، در صورت یقین به شهادت هم، دفاع در مقابل اشغال گران را واجب می داند.

همچنین امام خمینی (ره) درباره شهید «محمد حسین فهمیده» مطلبی فرمودند که می تواند بیانگر جواز عملیات استشهادی باشد: «رهبر ما، آن طفل دوازده ساله ای است که با قلب کوچک خود که ارزشش از صدها زبان و قلم ما بزرگ تر است، با نارنجک خود را زیر تانک دشمن انداخت، و آن را منهدم کرد و خود نیز شربت شهادت نوشید».[2]

تحلیل و ستایش امام خمینی (ره) از شهید فهمیده و از او با این عظمت و بزرگی یاد کردن، نشان دهنده تأیید عمل او می باشد، و عمل آن شهید عزیز هم یک عمل استشهادی بود.

2. رهبر معظم انقلاب، حضرت آیة الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):

 «اوج این ایستادگی (ایستادگی مردم فلسطین) همین عملیات استشهادی است. این‏که یک مرد، یک جوان، یک پسر و یک دختر، حاضر می‏شود برای منافع و مصالح ملت و دینش جان خود را فدا کند اوج افتخار و شجاعت و شهامت است. این همان چیزی است که دشمن از آن می‏ترسد؛ لذا شما ملاحظه کردید از رئیس جمهور امریکا گرفته تا همه کسانی که در سراسر دنیا در خطّ امریکا کار می‏کنند و حرف می‏زنند سعی کردند با شماتت و ملامت و فلسفه‏بافی عملیات استشهادی را متوقّف کنند. نه، عملیات استشهادی اوج عظمت یک ملت و اوج حماسه است. آن‏جایی که یک نیروی نظامی با کمال فداکاری از میهن خود دفاع می‏کند مگر عملیات استشهادی نیست؟»[3]

این فرمایش رهبر معظم، در تأیید عملیات استشهادی و جواز آن گویا است.

3. آیت اللّه العظمی فاضل لنکرانی (ره):

ایشان در پاسخ به استفتایی که در آن مشروعیت عملیات استشهادی فلسطینی ها مورد سؤال قرار گرفته بود، طی پیامی در فروردین 1375هـ ش اقدام به اعمال شهادت طلبانه و دست زدن به هر نوع مقاومت و جهاد و آمادگی در مقابل اسرائیل را بدون حد و مرز واجب دانستند، متن پیام ایشان که همان روز در جراید کشور منعکس گردید چنین است:

«بسمه تعالی، تجاوزات صهیونیست های غاصب و دشمن کیان اسلام و مسلمین به خصوص عملیات در جنوب لبنان و سایر مناطق آن از اهداف و انگیزه های توسعه طلبانه آنان بر اراضی اسلامی از نیل تا فرات، پرده بر می دارد، و بر فرزندان اسلام در فلسطین اشغالی و سرزمین های لبنان بلکه بر همه فرزندان اسلام، جهاد و مقاومت و آمادگی در مقابل آنان به نحوی که می توانند، واجب است و حد و مرزی ندارد».[4]

ایشان در جای دیگر در پاسخ به استفتای فوق، چنین گفته اند: «مسئله فلسطین مسئله دفاع است، و دفاع از خود و حریم و ناموس و کیان اسلام به هر نحوی که باشد جایز است».[5] بدیهی است که عملیات استشهادی نیز یک نحو دفاع است.

4. آیت اللّه العظمی نوری همدانی (مد ظله العالی):

ایشان عملیات استشهادی را یک نوع جهاد دانسته و مانند کار شهید محمدحسین فهمیده (ره) می دانند، و می فرمایند: «ادله جهاد شامل این نوع عملیات می شود».[6]

5. دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی): «اگر دفع خطر از اسلام متوقف به عمل استشهادی باشد به طور کفایی واجب است، ولی عنوان شهید بر حسب روایات اعم از شهیدی است که نیاز به غسل و کفن ندارد».[7]

6. دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی): عملیات انتحاری جایز نیست مگر در جایی که خطر متوجه اسلام باشد و راهی برای دفع خطر جز عملیات شهادت طلبانه وجود نداشته باشد و آن هم باید با اجازه حاکم شرع باشد».[8]

شرایط عملیات استشهادی:

فقهای اسلام در فتاوا و نظریاتی که در مورد عملیات شهادت طلبانه بیان کرده اند، شرط یا شرایطی را مطرح کرده اند. اینک تعدادی از شرایط مهم و عمده را که از مجموع آراء آنها به دست می آید بیان می کنیم:

1. دفاع از اسلام و مسلمین متوقف بر انجام این نوع عملیات باشد، پس اگر می توان با روش های دفاعی معمول و متعارف دفع تجاوز نمود و سرزمین های اسلامی را از چنگال متجاوزان و اشغال گران بیرون آورد، دیگر نیازی به انجام عملیات استشهادی نمی باشد.

2. با اجازه حاکم شرع انجام شود؛ یعنی کسی به طور خودسرانه و بدون برنامه ریزی قبلی و اخذ مجوز شرعی حق ندارد دست به چنین عملیاتی بزند. بعضی از فقها می گویند ضرورت تشخیص انجام چنین عملیاتی باید با اذن ولی فقیه، حاکم شرع، مجتهد جامع الشرایط و یا رهبری شرعی باشد. در جهان امروز مسائل سیاسی، اجتماعی و نظامی خیلی پیچیده است و انجام چنین عملیاتی باید بسیار حساب شده و با توجه به مقتضیات زمان و مکان و با کارشناسی اهل خبره و متخصّصین امر، تحت اشراف رهبری شرعی انجام شود. در غیر این صورت ممکن است آثار نامطلوبی به دنبال داشته باشد و مورد سوء استفاده دشمنان اسلام قرار گیرد.

علامه سید محمد حسین فضل اللّه درباره این شرط می گوید:

«مسئول تشخیص ضرورت انجام عملیات استشهادی به طور قطع دستگاه رهبری شرعی است. این نهاد است که ضرورت چنین کاری را تشخیص می دهد و مجاهدان را به انجام آن توجه می دهد و یا به استفاده از هر ابزار جهادی دیگر فرا می خواند. دستگاه رهبری شرعی هم برای تشخیص این وضع باید به اهل خبره رجوع کند. زمانی که برنامه روشن شد و ابعاد موضوع بررسی شد و رهبری به این نتیجه رسید که عملیات استشهادی ضرورت دارد، دستور اقدام به آن را صادر می کند».[9]

3. افراد بی گناه کشته نشوند. البته منظور از افراد بی گناه کودکان، زنان، سالخوردگان و کسانی هستند که در تجاوز و اشغال گری و مساعدت به متجاوزین و اشغال گران هیچ نقشی نداشته باشند. اگر این افراد به نحوی از انحاء، دشمن متجاوز و اشغال گر را یاری و کمک نمایند در حکم دشمن هستند و کشتن آنها جایز است.[10]

نتیجه آن که عملیات استشهادی در مواردی که اسلام عزیز را خطرات بسیار مهمی تهدید کند و همۀ راه ها برای زدودن این تهدیدات به بن بست برسد، به طوری که حفظ اسلام در گرو این عمل باشد، و با انجام آن، افراد بی گناه به خاک و خون کشیده نشوند، به طور واجب کفایی و با اجازۀ حاکم شرع جایز است.