حکم شرعی استخراج و خرید و فروش ارز دیجیتال (بیت‌کوین)

پرسش: با سلام، سایت‌های خارجی هستند که پول خارجی؛ مثل بیت‌کوین را عرضه می‌کنند و بعد در سایت‌های ایرانی این پول‌های خارجی قابلیت خرید و فروش دارند. آیا از نظر شرعی تولید و به دست آوردن این‌چنین پولی و خرید و فروش آن حرام است؟

پاسخ:

پاسخ دفاتر مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، به تفصیل چنین است:

حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):

حكم تولید و خرید و فروش ارز دیجیتال، تابع قوانین و مقررات نظام جمهوری اسلامی ایران است.[1]

حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

معظم له، فعالیّت مذکور را بنا بر احتیاط واجب اجازه نمی‌دهند.[2]

حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی (مد ظله العالی):

اگر اعتبار دریافتی در مقابل کار حلال داده شود و خلاف قانون نباشد، اشکال شرعی ندارد.[3]

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

حرام و اکل مال به باطل است. والله العالم.[4]

بیت‌کوین مالیت ندارد و قابل خرید و فروش نیست، اما اگر آن را به غیر مسلمان واگذار کرده در مقابل، وجهی دریافت کنید، اشکال ندارد.[5]

حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی (مد ظله العالی):

ورود در این معاملات اشکال دارد.[6]

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

با توجه به ابهامات زیادی که بیت کوین دارد؛ از جمله این‌که منشأ استخراج این ارز روشن نیست و نیز غالبا اعتبار آن از سوی دولت‌ها پذیرفته نشده است و هم‌چنین منشأ سوء استفاده‌های زیادی شده است، بنابراین معامله آن جایز نیست.[7]

حضرت آیت الله العظمی هاشمی شاهرودی (رحمة الله علیه):

با توجه به ابهامات فراوانی که این نوع معامله دارد، استفاده از این پول جایز نیست.[8]

حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته):

1. هرگونه اقدامی در راستای استخراج بیت‌کوین حرام است. بنابراین اگر کسی اقدام به استخراج این نوع رمزارز کند، به لحاظ حکم تکلیفی عملی حرام انجام داده است؛ ولی به لحاظ حکم وضعی، مالک بیت‌کوین‌های به دست آمده خواهد بود؛ پس باید در اسرع وقت، نسبت به تبدیل آن به ارز یا کالای دیگری اقدام کند و این تبدیل نباید با انتقال بیت‌کوین به یک مسلمان صورت پذیرد، به گونه‌ای که در نهایت همچنان سیطرۀ بیت‌کوین بر دارایی‌های امت اسلامی باقی بماند و نیز نباید به صورت مجانی انتقال پیدا کند، تا باعث از دست‌رفتن معادل ارزی و کالایی بیت‌کوین از محدودۀ دارایی‌های امت اسلامی شود. پس باید به یک غیر مسلمان منتقل شود و در ازای آن نیز ارز دیگر یا کالا دریافت شود. و اگر شناخت طرف دیگر معامله ممکن نیست، باید آن‌را منتقل کند و گیرنده اگر مسلمان است، همین وظیفه را دارد تا این‌که به غیر مسلمان منتقل شود.
2. به طور کلی اگر رمزارزی دارای مالیت عرفی و ارزش عقلایی باشد و مشکلی؛ مانند «احتمال عقلایی ضرر قابل توجه» در آن نباشد، از نظر شرعی دارای ارزش و مالیت خواهد بود و در اختیار قرار دادن دانش فنی، سرمایه‌گذاری و انجام فرآیند ماینینگ برای تولید این نوع رمزارز و نیز خرید و فروش آن جایز است.

بنابراین اگر رمزارزی؛ مثلاً به دلیل سرعت نقل و انتقال و ارزانی نقل و انتقال، ارزش مبادله ای داشته باشد و افزون بر آن یکی از دو حالت زیر در مورد آن احراز شود، از نظر شرعی دارای ارزش و مالیت خواهد بود و در اختیار قرار دادن دانش فنی، سرمایه گذاری و انجام فرآیند ماینینگ برای تولید این نوع رمزارز و نیز خرید و فروش آن جایز است.

این دو حالت عبارتند از:

الف ـ هیچ شخص یا سازمان یا دولتی، هیچ گونه تسلطی بر سیستم آن رمزارز یا هیچ گونه نظارتی بر نقل و انتقالات آن ندارد. (البته چنین فرضی بسیار دور از واقعیت به نظر می‌رسد.)

ب ـ شخص یا سازمان یا دولتی بر آن نظارت و تسلط داشته باشد، ولی آن شخص یا سازمان یا دولت، شناخته شده  و معتبر باشد که با ملاحظۀ اعتبار و حیثیت آن در جامعه و جهان، احتمال ایجاد اختلال در سیستم این رمزارز و یا از بین بردن آن در نظر عقلا منتفی باشد.

در این موارد از جهات یاد شده، رمزارز مزبور با مشکل «احتمال عقلائی ضرر قابل توجه» مواجه نیست و از نظر شرعی دارای ارزش و مالیت خواهد بود و در اختیار قراردادن دانش فنی، سرمایه گذاری و انجام فرآیند ماینینگ برای تولید این نوع رمزارز و نیز خرید و فروش آن جایز است.

اما اگر احراز شود یا احتمال  عقلایی وجود داشته باشد که شخص یا سازمان یا دولت شناخته شده یا ناشناخته‌ای بر آن رمز ارز نظارت و تسلط دارد و این احتمال وجود داشته باشد که آن شخص یا سازمان یا دولت، در این سیستم رمزارز اختلال ایجاد کند یا آن را از بین ببرد، رمزارز مزبور با مشکل «احتمال عقلائی ضرر قابل توجه» مواجه است و از نظر شرعی دارای ارزش و مالیت نیست و نیز خرید و فروش آن حرام و باطل است. همچنین به دلیل همان مشکل، در اختیار قرار دادن دانش فنی، سرمایه گذاری و انجام فرآیند ماینینگ برای تولید این نوع رمزارز جایز نیست.[9]

[1]. خبرگزاری رسا، «حكم شرعی خرید و فروش ارز دیجیتال و بیت كوین در نظر مراجع».

[2]. استفتاء سایت اسلام کوئست از دفتر آیت الله العظمی سیستانی مدّ ظله العالی؛ استفتاء شفاهی سایت اسلام پدیا از دفتر معظم له.

[3]. استفتاء سایت اسلام کوئست از دفتر آیت الله العظمی شبیری زنجانی مدّ ظله العالی.

[4]. استفتاء سایت هدانا از دفتر آیت الله العظمی صافی گلپایگانی مدّ ظله العالی.

[5]. استفتاء سایت اسلام‌کوئست از دفتر آیت الله العظمی صافی گلپایگانی مدّ ظله العالی.

[6]. استفتاء سایت اسلام‌کوئست از دفتر آیت الله العظمی نوری همدانی مدّ ظله العالی.

[7]. پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی مد ظلّه العالی، «خرید و فروش بیت کوین».

[8]. استفتاء سایت هدانا از دفتر آیت الله العظمی هاشمی شاهرودی (رحمة الله علیه).

[9]. پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله هادوی تهرانی دامت برکاته، «آیا فتوای منتشر شده از آیت الله هادوی تهرانی…».