حلال و طیب بودن زمین مسجد

از جمله مسایلی که در هنگام تهیه زمین برای بنای مسجد دارای اهمیت بسیار بالایی است، توجه به حلال و طیب بودن زمین مسجد است. ساختن مسجد در زمینی که دیگران در آن دارای حق باشند، در صورتی که صاحبان حق، راضی نباشند جایز نیست و نماز خواندن در چنان مکانی هر چند عنوان مسجد را داشته باشد، نماز خواندن در مکان غصبی محسوب می شود. رسول خدا (ص) پس از هجرت به مدینه و تصمیم به ساختن مسجد در محل کنونی مسجد النبی که در آن زمان متعلّق به گروهی از بنی نجار بود، پیش از هر چیز، در صدد خریدن این مکان از صاحبان آن برآمدند. ایشان کسی را به سوی مالکان زمین فرستاده و از آنها تقاضا نمودند که زمین را در مقابل دریافت بهای آن، جهت ساختن مسجد به پیامبر (ص) واگذار کنند. ولی بنی نجار گفتند: سوگند به خدا، بهای این زمین را تنها از خداوند می خواهیم.[1] سمهودی در کتاب «وفاءُ الوفاء» احادیث فراوانی را به اسناد گوناگون نقل کرده که همگی گویای آن است که پیامبر اکرم (ص) با وجود رضایت و میل قلبی مالکین زمین، نسبت به اهدای مجّانی آن برای مسجد، از قبول مجّانی آن خودداری فرمودند و بهای زمین را به صاحبانش پرداخت نمودند. بهای پرداختی برای زمین مسجد النبی در برخی از روایات، ده دینار طلا و در پاره ای دیگر از نقل­ها، درخت خرمایی در «بنی بیاضه» ذکر شده که یکی از یاران پیامبر اعظم (ص) داوطلبانه عهده دار پرداخت آن به صاحبان زمین شدند.[2]

همچنین ساختن مسجد در راه­های اختصاصی و عمومی و دیگر مکان­های عمومی که برای بهره­برداری خاصی در نظر گرفته شده، جایز نیست. در این زمینه به برخی از استفتائات جهت روشن شدن ابعاد این بحث اشاره می شود:

سؤال: شخصی مسجدی بنا کرده که مقداری از زمین آن، ملک شخصی بنا کننده و مقداری دیگر از آن، مال دیگری بوده و اظهار عدم رضایت می­کرده و مقداری هم جزو کوچه و راه عبور مردم بوده است. اکنون هم بانی مسجد و هم صاحب زمین که راضی به دادن زمین جهت مسجد نبوده فوت کرده­اند. آیا در چنین مسجدی می شود نماز خواند یا نه؟

جواب: به نحو کلی نماز در مِلک غیر، بدون رضایت او باطل است. پس اگر مقداری از زمین، مال غیر بوده و او راضی نبوده، فعلا باید از ورثه کسب رضایت نمایند تا نماز صحیح باشد و راه عبور اگر اختصاصی باشد باید از صاحب آن اذن بگیرند و اگر عمومی باشد در صورتی که راه دیگری باشد که با وجود آن، طریق اول متروک و مهجور گردیده و مردم از آن صرف نظر کرده باشند و یا این که طریق، به قدری وسیع باشد که با گرفتن قسمتی از آن، راه بر مردم تنگ نشود، مانع ندارد که مسجد شود و در غیر این صورت جایز نیست و نماز در آن، باطل است.[3]

سؤال: زمینی بیش از بیست سال قبل برای مسجد داده شده و با پول مردم، مسجد ساخته شده است. آیا صاحب قبلی زمین یا وارث آن می تواند بگوید، من راضی نیستم کسی در این مسجد نماز بخواند یا خیر؟

جواب: بعد از ساختن مسجد و تحویل به نمازگزاران نمی تواند رجوع کند و رضایت او معتبر نیست.[4]

همان گونه که از سؤال اخیر فهمیده می شود، آنچه که راجع به رضایت صاحبان زمین گفته شد، مربوط به قبل از ساختن مسجد است، اما پس از اعلام رضایت صاحب زمین و ساخته شدن مسجد، عدم رضایت او اعتباری ندارد.