حقوق معنوی میت

حفظ کرامت و احترام به بعد معنوی انسان در حقوق اسلام، از مسلمات است و روایاتی نیز هستند که اعلام می‌دارند: «احترام مؤمن از کعبه بالاتر است»[1] و «آبروی مؤمن مثل خون اوست».[2] درقانون ما (ایران) نیز حقوق مربوط به شخصیت فکری انسان مورد حمایت قانون است و طبق ماده 12 قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 بیان می‌دارد: «مدت استفاده از حقوق مادی پدید آورندۀ موضوع این قانون که به موجب وصایت یا وراثت منتقل می شود از تاریخ مرگ پدید آورنده، سی سال است و اگر ورّاثی وجود نداشته باشند یا براثر وصایت به کسی منتقل نشده باشد برای همان مدت به منظور استفاده عمومی در اختیار وزارت فرهنگ و هنر قرار خواهد گرفت».

تبصره: «مدت اثر مشترک موضوع ماده 6 این قانون، سی سال بعد از فوت آخرین پدید آورنده خواهد بود».

بنابراین ورّاث میت جانشینان وی بوده و تا سی سال از تاریخ وفات وی در صورت لزوم از حقوق اثر دفاع کرده و به عنوان شاکی خصوصی در دعاوی حاضر می‌شوند. جالب توجه است که تعیین  مقدار 30 سال هماهنگ با زمانی است که حریم برای قبر میت تعیین شده؛ یعنی مقدار زمانی است که در آن مدت، جسم انسان نیز تجزیه می‌شود.

«آبروی مؤمن»، بحثی مورد تأکید در اسلام است. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «کسانی که دوست دارند کار زشت در میان مؤمنان شایع شود، برای آنان در دنیا و آخرت عذابی دردناک خواهد بود و خدا می‌داند که چه چیزی خشم او را در پی دارد و شما نمی‌دانید».[3]

بنابراین اگر خبر رسانی کار بد دیگران، گناه باشد به طریق اولی دروغ بستن به دیگری و قذف و افترا عملی است ناشایست و حرام که طبعاً اسلام برای آن مجازات‌هایی در خور، تعیین نموده است.

«قذف»، به معنای نسبت دادن زنا و لواط به دیگری، از جمله جرایمی است که در قانون مجازات اسلامی از آن سخن رانده شده است. قانون مذکور، نسبت دادن زنا و لواط به دیگری را موجب قذف می‌داند و حق شکایت نسبت به قذف نیز به ورّاث، به ارث می‌رسد. قابل توجه است از آن جا که زنده بودن از شرایط لحاظ شدن جرم قذف نیست بنابراین این جرم قابل سرایت به مردگان نیز است و ورّاث میت از آن جا که با هتک حرمت مرده، گویی لکۀ ننگی بر آنان نیز وارد می‌آید حق طرح دعوی را دارا می‌باشند.

مورد دیگر «اهانت به مردگان» است. همان طور که هتک مؤمن در زمان حیاتش جایز نیست، درزمان مرگش نیز جایز نمی باشد. قانون مجازات اسلامی در ماده 608 عنوان می‌دارد: «توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد به مجازات شلاق تا 74 ضربه و یا پنجاه هزار ریال تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود».

در بند 13 آیین نامه امور خلافی نیز برای اهانت به مردگان مجازات معین شده است: «کسانی که بر خلاف شعائر مذهبی یا آداب ملی به مردگان در ملاء عام ناسزا گفته یا اهانت نمایند به 2 تا 5 روز حبس و تأدیه 10 تا 50 ریال غرامت محکوم می‌شوند». البته هرچند نیاز به تجدید نظر بر مجازات نقدی این قانون احساس می‌شود ولی آنچه که اهمیت دارد توجه قوانین به شخصیت معنوی میت و این نکته است که قانون ما (ایران) برای شخصیت معنوی و غیر مادی میت هم حقوقی را قایل گشته است.[4]