حضرت عباس (علیه السّلام) از نگاه معصومان (علیهم السّلام)

با نگاهی به اطلاعات بسیار مختصر تاریخی که از شخصیت والای فرزند برومند امیرالمؤمنین (علیه السلام)؛ یعنی عباس (علیه السلام) در دست داریم، در می‌یابیم که معصومان (علیهم السلام)، عظمت شأن آن‌حضرت را تصدیق کرده و به آن اذعان دارند.

البته شاید به به طور قطع بتوان گفت: همه امامان معصوم (علیهم السلام) در باب فضائل آن حضرت سخنانی فرموده باشند، اما به هر دلیل به دست ما نرسیده است.

بی‌گمان، حضرت ابوالفضل (علیه السلام) که پدر فضیلت‌ها، مظهر ایمان، شجاعت، عشق به ولایت و … است، بدون تمجید و ستایش، دارای جایگاه بس بلندی است. ولی سخن هر یک از معصومان (علیهم السلام)، می‌تواند گوشه‌ای از زوایای وجودی آن انسان والا را نمایانده و به شناخت هرچه بیشتر آن‌حضرت کمک کند.

در این گفتار مختصر به سخنان چند نفر از معصومان (علیهم السلام)، در باره آن حضرت اشاره می‌شود:

1. حضرت عباس (علیه السلام) در کلام حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله): در کتاب الکبریت الاحمر آمده است که در رؤیایی صادقه، حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) به حضرت عباس (علیه السلام) فرمودند: «أقرّ اللهُ عینک، فأنتَ بابُ الحوائج وَ اشفَع لمَن شئتَ»؛ «خداوند چشمت را روشن گرداند، تو باب الحوائج هستی، از هر که خواستی شفاعت کن».[1]
2. حضرت عباس (علیه السلام) در کلام امیرالمومنین علی (علیه السلام): در کتاب معالی السّبطین آمده است که در آن هنگام که حضرت علی (علیه السلام) در بستر شهادت بود، عباس را طلبید و او را به سینه‌اش چسبانید و فرمود: «وَلَدی وَ سَتَقرُّ بکَ فی یوم القیامة»؛ «به زودی چشمم در قیامت به وسیله وجود تو روشن می‌شود».[2]
3. حضرت عباس (علیه السلام) در کلام حضرت زهرا (سلام الله علیها): در روایت آمده است که وقتی روز قیامت بر پا می‌شود، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به حضرت علی (علیه السلام) می‌فرمایند: به زهرا بگو، برای شفاعت و نجات امت چه داری؟ علی (علیه السلام) پیام آن حضرت را به حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) می‌رسانند و ایشان در پاسخ می‌گوید: «یا امیرالمؤمنین! کفانا لاجلِ هذا المقامِ الیدانِ المَقطوعتانِ مِن ابنی العباس»؛ «ای امیر المؤمنین! دو دست بریده پسرم عباس برای ما در مورد شفاعت کافی است».[3]
4. حضرت عباس (علیه السلام) در کلام امام حسین (علیه السلام): آن‌حضرت در عصر روز تاسوعا، در هنگامه‌ای که دشمن جنگ را آغاز نمود، خطاب به برادر فرمود: «َ يَا عَبَّاس‏ إرکَب بِنفسی أنت تَلقاهُم وَ اسئَلهُم عمّا جائهُم …»؛ «عباس، جانم به قربانت! سوار بر اسب شو و نزد دشمن برو و از آن‌ها بپرس برای چه به اینجا آمده‌اند …».[4]

با نگاهی به این جمله؛ عبارت «بنفسی أنت» می‌شود دریافت که عمق علاقه و احترام امام حسین (علیه السلام) نسبت به برادر بزرگوارش چقدر بوده است.

همچنین در برخی منابع آمده، حضرت زينب (سلام الله علیها) (وقتی متوجّه شهادت عبّاس شد) ندا داد: آه برادرم! آه عبّاسم! آه از بى‌ياورى! آه از بى‌كسى پس از تو! در این هنگام امام (عليه السّلام) فرمود: «آرى به خدا سوگند پس از عبّاس آه از بى‌كسى! آه از شكستن كمر»! پس همۀ اهل حرم گريسته و ندبه كردند و امام گريست و فرمود: «برادرم! اى نور ديده‌ام! اى پارۀ تنم! تو براى من همسان تكيه‌گاهى استوار بودى. اى برادرم! در دلسوزى براى برادرت تا آن‌جا پيش رفتى كه خدا جام شهادت به تو نوشاند».[5]

5. حضرت عباس (علیه السلام) در کلام امام سجاد (علیه السلام): امام سجاد (علیه السلام) خود در کربلا حضور داشت و شاهد فداکاری‌های عمویش بود. ایشان درباره آن‌حضرت می فرماید: «خداوند، عمویم عباس را رحمت کند که با ایثار و از خودگذشتگی، در راه برادرش جانبازی کرد تا آن که دست‌هایش قطع شد و خداوند به‌جای آن، دو بال به او داد که با آن ها به همراه فرشتگان در بهشت پرواز کند؛ همان‌گونه که برای جعفربن ابوطالب قرار داده شد. عباس را در پیشگاه خداوند منزلتی است که در روز قیامت، همه شهدا به آن غبطه می‌خورند».[6]
6. حضرت عباس (علیه السلام) در کلام امام صادق (علیه السلام): امام صادق (علیه السلام)، آن‌حضرت را شخصیتی دارای ایمان استوار و ثابت و بینش نافذ که در راه امام بزرگوارش به جهاد برخاسته، معرفی می‌کند، ایشان می‌فرماید: «عمویم؛ عباس، بصیرتی نافذ و ایمانی محکم داشت. او به همراه برادرش حسین (علیه السلام) جهاد کرد و به افتخار شهادت رسید».[7]

آن‌حضرت هم‌چنین درباره اخلاص و ارزش جهاد حضرت عباس (علیه السلام) می‌فرماید: «شهادت می‌دهم و خدا را شاهد می‌گیرم که تو در راه جنگ‌جویان بدر و مجاهدان راه خدا گام نهادی و در جهاد با دشمنان خدا، اخلاص ورزیدی و در نصرت اولیای خدا، خلوص نشان دادی و از دوستانش دفاع کردی …، شهادت می‌دهم که تو هر چه در توان داشتی، انجام دادی».[8]

7. حضرت عباس (علیه السلام) در کلام امام هادی (علیه السلام): در بخشی از زیارت ناحیه مقدسه امام هادی (علیه السلام) از زبان آن حضرت چنین می‌خوانیم: «سلام بر ابوالفضل العباس پسر امیرالمؤمنین؛ آن‌که با کمال از خود گذشتگی، ایثار و برادری، جانش را نثار برادرش حسین (علیه السلام) کرد؛ آن‌که دنیا را وسیله آخرت قرار داد؛ آن‌که خود را فداکارانه فدای برادر نمود؛ آن‌که نگهبان دین و سپاه حسین (علیه السلام) بود؛ آن‌که تلاش بسیار برای آب رسانی به لب تشنگان نمود؛ آن‌که دو دستش در راه خدا قطع شد …».[9]

امام هادی (علیه السلام) صفات والای عمویش قمر بنی هاشم (علیه السلام) را چنین برشمرده و می‌ستاید:

الف) همدردی و همگامی با برادرش سید الشهداء (علیه السلام) در سخت‌ترین و دشوارترین شرایط، تا آن‌جا كه این همگامی و همدلی ضرب المثل تاریخ گشت.

ب) فرستادن توشه آخرت با تقوا، خویشتن‌داری و یاری امام هدایت و نور.

ج) حفاظت از برادر مظلومش با خون خود.

د) كوشش برای رساندن آب به برادر و اهل بیتش هنگامی كه نیروهای ستمگر و ظالم مانع از رسیدن قطره‌ای آب به خاندان پیامبر (صلی الله علیه و آله) شده‌بودند.

[1]. بیرجندی، محمدباقر، کبریت احمر فی شرایط المنبر، گرداوری و ترجمه: باقری، علی رضا، پیام علمدار، چاپ ششم، قم، 1396 ش.

[2]. حائری مازندرانی‌، مهدی‌، معالی‌‌السبطین فی احوال‌ الحسن و الحسین (صلوات الله و سلامه علیهما)، ترجمه: فهیم‌کرمانی، مرتضی، صحیفه خرد، چاپ دوم، قم، 1391 ش.

[3]. همان، ج 1، ص 452.

[4]. ابو مخنف كوفى، لوط بن يحيى‏، وقعة الطفّ، محقق / مصحح: يوسفى غروى، محمد هادى، ص 193؛ مفيد، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، محقق / مصحح: مؤسسه آل البیت، ج 2، ص 90.‏

[5]. جمعى از نويسندگان، فرهنگ جامع سخنان امام حسين (عليه السلام)، ترجمه: مؤيدى، علی، ص 524.‏

[6]. صدوق، محمد بن على، امالی، ص 462.

[7]. ابن عنبه حسنى‏، احمد بن علی، عمدة الطالب في أنساب آل أبى طالب‏، ص 327.

[8]. ابن قولويه قمی، جعفر بن محمد، كامل الزيارات‏، محقق / مصحح: امينى، عبد الحسين‏، ص 256 – 258.

[9]. ابن مشهدى، محمد بن جعفر، المزار الكبير (لابن المشهدي)، محقق / مصحح: قيومى اصفهانى، جواد، ص 486؛ ابن طاووس، على بن موسى،‏ إقبال الأعمال، ج 2، ص 573.