حج در فقه

فقهای بزرگ شيعه ابواب مختلف فقه را چهار بخش می كنند عبادات، عقود، ايقاعات و احكام .

بر همين اصل و تقسيم، اعمال شرعی انسان يا به نحوی است كه قصد تقرب به خدا در آنها شرط شده است و صرفاً بايد به اين قصد انجام شود و اگر به قصد و غرض ديگری آورده شود تكليف ساقط نمی شود يا چنين نيست اگر از نوع اول باشد عبادت ناميده مي­شود؛ مانند نماز، روزه، خمس، زكات، حج، جهاد و … و اگر از نوع دوم باشد يعنی قصد قربت شرط صحت آن نباشد و اگر به قصد و غرض ديگری هم آورده شود صحيح است ، آن نيز بر دو قسم است، يا وقوع آن متوقف به اجرای صيغه خاصی است يا نيست اگر متوقف به صيغه خاصی نباشد، احكام ناميده می شود؛ مانند: ارث، حدود، ديات و اگر متوقف به اجرای صيغه باشد اين نيز به دو نوع است، يا صيغه آن بايد به وسيله دو طرف خوانده شود، طرف ايجاب و طرف قبول، يا اين كه نيازی به دو طرف ندارد صيغه ای يک جانبه است. اگر از نوع اول باشد عقود ناميده می­شود؛ مانند بیع، اجاره، نكاح، وكالت، وقف و اگر از نوع دوم باشد آن را ايقاعات می گويند؛ مانند طلاق، نذر…، شكی نيست که حج جزو عبادات است؛ يعنی قصد قربت و اتیان عمل فقط برای نزديک شدن به خدا در همه اعمال حج شرط است و همه اعمال حج از احرام گرفته تا طواف نساء بايد « خالصانه لوجه الله » گزارده شود.

عبادات در اسلام از جهت اهداف و آثار اقسامی دارند و هر يک از آنها به تناسب شرايط زمانی، مكانی، مقدّمات و اجزاء، تأثير به سزايی در تربيت و تكامل و تعالی انسان دارند؛ به عنوان نمونه حج عبادتی است كه در آن هم تعب و رنج نفس است و هم محروميت از محرمات احرام، هم عبادتی بدنی است و هم مالی، هم عبادت قولی است و هم عملی، قلب و زبان و جوارح بايد در آن هماهنگ عمل كنند. گذشته از اين كه عبادت حج مشروط به زمان خاص «الحج اشهر معلومات» ( شوال، ذی قعده، و ذی حجه) و حضور در مكان­های معين (ميقات ها، مكه، صفا، مروه، عرفات، منا و …)  است؛ از اين جهت جمعيت ميليونی مسلمانان را در ايام معينی از سال و در جاهای معينی فراهم می آورد. اين امور و امور ديگر، به اين عمل عبادی ابعاد مختلفی بخشيده است، ابعاد و جنبه هايی چون عبادت خدا، خالص كردن نيت و عمل، سياست و تدبير جوامع اسلامی، بررسی وضعيت دشمنان داخلی و خارجی ابعاد فرهنگی، اخلاقی، اقتصادی، تربيتی و … اين ابعاد گوناگون در اعمال حج آنچنان در هم آميخته است كه تفكيک آنها از هم امری بسيار دشوار است، از اين جهت نگريستن به حج تنها از دريچه عبادت فردی و يا اقتصادی، مثله كردن اين عمل بزرگ عبادی و از اثر انداختن آن است و لازم است كه مسلمانان آن را با توجه به ابعاد و جنبه هاي گوناگونش بياموزند.[1]