جایگاه مسجد در اسلام

مسجد از دیدگاه اسلام، کانون ایمان و تقوا و محیط پاکی و قداست و مرکز تبلور عبودیت و نیایش در برابر پروردگار جهان است، مسجد مرکز اشاعه فرهنگ اسلامی، مهمان­خانه خدا در زمین،[1] جایگاه نزول برکات و خیرات آسمانی،[2] خانه راز و نیاز، عشق و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و رحمت، تجلی بهشت خدا در زمین[3] و محل آرامش موحدان است.

در باب اهمیت و جایگاه خاص مسجد در اسلام، همین بس که خداوند تعالی می‌فرماید: «نخستين خانه‏اى كه براى مردم (و نيايش خداوند) قرار داده شد، همان است كه در سرزمين مكّه است، كه پر بركت، و مايه هدايت جهانيان است».[4] در دین اسلام، خداوند به جهت اهمیت و فضیلت مساجد بر دیگر مکان ها، مسجد را به خود منسوب کرده و متعلق به خود دانسته است تا مزیت آن بر دیگر مکان‌ها روشن شود.[5] اختصاص مساجد به خداوند که منزه از صفات حسّی است، جنبه سمبلیک داشته و بر این اشاره دارد که مساجد، مورد توجه خاص ذات اقدس او است. بنابراین، در مساجد جز کار خدایی نباید کار دیگری صورت پذیرد و جز مصالح مسلمانان، امر دیگری نباید مطرح شود. با این توضیح در تأسیس مساجد هم نمی‌توان نیّتی به جز خدا، و هدفی غیر از اعتلای کلمه توحید داشت. پس بایسته وشایسته است که شالوده و اساس آن بر تقوا و پاکی بنا شود و پاسداران و دست اندرکاران آن افرادی مؤمن، پرهیزکار و مصمم باشند و هر گاه بنایی برای اغراض ناپاک با نام مقدس مسجد به وجود آید، باید در انهدام و از بین بردن آن کوشید، چنانکه رسول خدا (ص) دستور ویران کردن و به آتش کشیدن مسجد «ضرار» را صادر فرمودند. همچنین مسجد پایگاه انسجام و یکپارچگی مسلمانان، نماز جماعت و تشکیل صفوف به هم فشرده نمازگزاران، به خوبی بیان­گر هماهنگی و انسجامی است که حضور در مسجد فراهم می آورد. در این­جا است که افراد نمازگزار همچون قطره­های آب  به یک­دیگر می پیوندند تا دریایی از اتحاد را به نمایش در آورند …، همه در کنار یک­دیگر در برابر پروردگار یکتا رو به سوی یک قبله کرده و لب به حمد و ثنای آن یگانه نازنین می گشایند و هماهنگ با یک­دیگر، سرود توحید را زمزمه می کنند. در اسلام نه تنها مسجد خیلی مورد توجه قرار گرفته؛ بلکه اصولاً سایر مکان‌های عبادت، حتی اگر مربوط به غیر مسلمانان باشد نیز، دارای احترام فراوان هستند. در قرآن کریم آمده است که: «… و اگر خداوند بعضى از مردم را به وسيله بعضى ديگر دفع نكند، ديرها و صومعه‏ها، و معابد يهود و نصارا، و مساجدى كه نام خدا در آن بسيار برده مى‏شود، ويران مى‏گردد! …».[6]

از جمله دیدگاه هایی که اسلام نسبت به مسجد دارد، این است که، مسجد محلی دارای استفاده‌ های مختلف و چند منظوره است. به عنوان مثال، در صدر اسلام، مسجد کوفه محل مشورت، قضاوت، سؤال و جواب، عبادت و دیگر امور بود. در اسلام، مسجد محور فعالیت‌های دینی و فرهنگی جامعه اسلامی است و مؤمنان،  مسجد را به عنوان محور فعالیت‌های خودشان قرار می دهند. حتی برخی از مؤمنان، برنامه‌ روزانه‌ خود را با توجه به وقت نماز در مسجد تنظیم می کنند و قرار ملاقات‌های خود را در مسجد می گذارند.